درس شیمی، یکی از درس‌های اختصاصی رشته‌های «ریاضی فیزیک» و «علوم تجربی» است. که آخرین درس دفترچه‌ی اختصاصی کنکور سراسری است. تعداد سؤالات آن در کنکور ۳۵ سؤال، با زمان پاسخگویی ۳۵ دقیقه است. این درس که به طور کامل برای دو رشته‌ی ریاضی و تجربی مشترک است، یک درس مهم به‌ویژه برای رشته‌ی تجربی جهت کسب رتبه‌ی خوب به شمار می‌رود. از این رو انتخاب کتاب مناسب برای این درس، اهمیت ویژه‌ای می‌یابد چرا که کسب درصد بالا در این درس، در بهبود رتبه‌ی داوطلب بسیار تأثیرگذار است. ما در این مقاله قصد داریم برای تسهیل در فرایند انتخاب کتاب شیمی جامع برای کنکورتان، دو کتاب پرمخاطب را معرفی، تحلیل و مقایسه کنیم. این دو کتاب عبارت‌اند از:
- شیمی جامع کنکور از انتشارات خیلی سبز (دو جلدی)
- شیمی جامع کنکور از انتشارات منتشران (تک جلدی)
مشخصات کتابها
کتاب شیمی جامع کنکور انتشارات خیلی سبز به نویسندگی «نیما سپهری، مهدی براتی و یاسر عبداللهی» در دو جلد به چاپ رسیده که تعداد صفحات جلد اول و دوم به ترتیب ۵۷۶ و ۳۹۱ است. (در مجموع ۹۶۷ صفحه) در مقابل شیمی جامع کنکور انتشارات منتشران نوشته‌ی «دنیای شیمی پات و افشین احمدی» تک جلدی بوده و دارای ۷۵۵ صفحه است. رنگ‌های استفاده شده در شیمی خیلی سبز متنوع‌تر از شیمی منتشران است. کتاب شیمی خیلی سبز و منتشران، هر دو دارای مشخصات زیر هستند:
- درسنامه
- تست
- آزمون جامع هر فصل
- پاسخنامه تشریحی
- پاسخنامه کلیدی
بنابراین، هر دو کتاب از نظر بخش‌های اصلی مشابه هستند. در ادامه به مقایسه‌ی هر بخش به صورت جداگانه خواهیم پرداخت.
مقایسه‌ی طبقه‌بندی
در کتاب شیمی خیلی سبز، هر یک از فصول شیمی متوسطه‌ی دوم، به صورت جداگانه ارائه شده است. هر یک از فصل‌ها نیز به چنین بخش تبدیل شده‌اند. این بخش‌بندی‌ها منطبق بر کتاب درسی است. تست‌ها و درسنامه‌ی هر بخش به صورت جداگانه تعبیه شده است. در کتاب شیمی منتشران نیز هر فصل از شیمی دهم، یازدهم و دوازدهم رشته‌های ریاضی و تجربی، کاملاً مجزا بیان شده است. هر فصل هم به چند قسمت تبدیل می‌شود. جالب‌تر اینکه در جهت طبقه‌بندی بهتر، هر قسمت به چندین بخش تقسیم شده است. تست‌ها و درسنامه‌های هر بخش نیز کاملاً مشخص و جدای از بقیه است.
با توجه به ارائه‌ی جداگانه‌ی هر فصل از هر پایه، هر دو کتاب برای دانش‌آموزان پایه نیز قابل استفاده خواهد بود. یکی از معیارهای مهم برای کتاب‌های کمک‌آموزشی تقسیم‌بندی منطقی برای مطالعه است. در این مورد هر دو کتاب، به خوبی این کار را انجام داده‌اند. اما کتاب منتشران تقسیم‌بندی بهتری را ارائه داده است. برای مثال فصل دوم از شیمی یازدهم در کتاب شیمی خیلی سبز به ۶ بخش تقسیم شده است و شیمی منتشران به ۴ قسمت اصلی که این قسمت‌ها به ۱۹ بخش تقسیم شده‌اند. شیمی منتشران از این حیث که هر فصل را به واحدهای کوچک‌تری برای مطالعه تقسیم می‌کند، عملکرد بهتری داشته است.
نکته‌ی دیگر، سهولت در پیدا کردن درسنامه و تست‌های مرتبط با صفحات خاصی از کتاب درسی است. که در کتاب خیلی سبز، در قسمت فهرست، صفحات کتاب درسی برای هر بخش ارائه شده است. در کتاب منتشران هم در ابتدای هر یک از قسمت‌های اصلی تست‌ها، صفحات کتاب درسی معرفی شده است. یعنی در هر دو کتاب، پیدا کردن تست‌ها و درسنامه‌های مرتبط با صفحات کتاب درسی، کار ساده‌ای است. در این بخش عملکرد کتاب شیمی خیلی سبز بهتر بوده است. چون طول بازه‌ی صفحات، کمتر بوده است.
مقایسه‌ی درسنامه‌ها
در هر بخش از کتاب شیمی انتشارات خیلی سبز، ابتدا درسنامه‌ی آن آورده شده است. در کتاب شیمی منتشران، درسنامه‌ها در قسمت پاسخنامه تشریحی آمده است. اول هر درسنامه از کتاب خیلی سبز، موارد موجود در آن درسنامه ذکر شده است اما در کتاب منتشران چنین چیزی وجود ندارد. هر دو کتاب از نمودارها و جدول‌هایی برای دسته‌بندی مطالب استفاده کرده‌اند. البته کتاب خیلی سبز از این بابت قوی‌تر عمل کرده است. ویژگی مشترک هر دو کتاب، توجه بسیار به شکل‌های کتاب درسی بوده است.
شیمی به دو بخش حفظی و مسائل تقسیم می‌شود. در بخش حفظی هر دو کتاب کامل هستند و تفاوت آن‌چنانی در آن‌ها دیده نمی‌شود. به‌جز اینکه نمودارها و جدول‌های کتاب خیلی سبز برای دسته‌بندی مطالب بیشتر از منتشران است. در مورد مسائل، هر دو کتاب از دو روش «کسر تبدیل» و «تناسب» به حل مسائل پرداخته‌اند. در این بین مثال‌های کتاب خیلی سبز در درسنامه بیشتر است. لحن هر دو کتاب در درسنامه، رسمی است اما در کتاب خیلی سبز برخی از جملات عامیانه و صمیمی هستند که فونت متفاوتی دارند.
شیمی جامع کنکور تست خیلی سبز (جلد اول)
مقایسه‌ی تست‌ها
قبل از هر چیز به مقایسه‌ی کمیت تست‌ها می‌پردازیم.
| ردیف | عنوان فصول | تعداد تست‌های شیمی خیلی سبز | تعداد تست‌های شیمی منتشران |
| ۱ | فصل اول دهم: کیهان زادگاه الفبای هستی | ۲۴۶ | ۲۱۷ |
| ۲ | فصل دوم دهم: رد پای گازها در زندگی | ۲۰۲ | ۱۸۸ |
| ۳ | فصل سوم دهم: آب، آهنگ زندگی | ۲۳۶ | ۱۹۵ |
| ۴ | فصل اول یازدهم: قدر هدایای زمینی را بدانیم | ۲۴۷ | ۲۲۳ |
| ۵ | فصل دوم یازدهم: در پی غذای سالم | ۲۹۲ | ۲۳۷ |
| ۶ | فصل سوم یازدهم: پوشاک، نیازی پایان ناپذیر | ۱۶۸ | ۱۴۱ |
| ۷ | فصل اول دوازدهم: مولکول‌ها در خدمت تندرستی | ۲۶۰ | ۲۵۰ |
| ۸ | فصل دوم دوازدهم: آسایش و رفاه در سایه شیمی | ۲۵۱ | ۲۵۵ |
| ۹ | فصل سوم دوازدهم: شیمی جلوه‌ای از هنر، زیبایی و ماندگاری | ۱۷۵ | ۱۷۱ |
| ۱۰ | فصل چهارم دوازدهم: شیمی، راهی به‌سوی آینده‌ای روشن‌تر | ۱۸۰ | ۲۱۲ |
| مجموع | – – – – | ۲۲۵۷ | ۲۰۸۹ |
در جدول بالا می‌بینید که تنها در دو فصل، تعداد تست‌های کتاب شیمی منتشران از شیمی خیلی سبز بیشتر است. در هر دو کتاب برای جلوگیری از زیاد شدن تست‌ها از بیان تست‌های تکراری خودداری شده است. تست‌های کنکور سراسری سال‌های اخیر، تست‌های آزمون قلم‌چی (کانون فرهنگی آموزش)، تست‌های تألیفی، تمرینات کتاب درسی که تبدیل به تست شده، در هر دوی کتابها وجود دارد. تست‌های ترکیبی در این کتب دیده می‌شود اما در کتاب شیمی منتشران منبع تست‌ها به طور دقیق ذکر شده است برای مثال تست ۱۴۹۰ منتشران ترکیبی بوده و در قسمت توضیحات آن این‌گونه بیان شده است: «با هم بیندیشیم کتاب درسی + فصل یک‌دهم و یک یازدهم». در کتاب خیلی سبز چنین ویژگی دیده نمی‌شود. در هر دو کتاب، اهمیت ویژه‌ای در طرح و انتخاب تست‌ها به تصاویر کتاب درسی داده شده است. یکی از ویژگی‌های شیمی خیلی سبز، توضیحاتی کوتاه با لحن عامیانه بین تست‌ها است که توضیحاتی درباره‌ی تیپ تست، نوع سؤالات و… را به دانش‌آموز منتقل می‌کند. برای مثال در صفحه‌ی ۳۵۲ این کتاب در لابه‌لای تست‌ها داریم:
قسمت «پ» سؤال بعدی از نتایج صفحه‌ی ۹ کتاب درسی است! برای محکم‌کاری براتون آوردیم!
در کتاب شیمی منتشران چنین ویژگی وجود ندارد. برخی از دانش‌آموزان هستند که فرصت کافی برای حل همه‌ی تست‌های کتاب ندارند. در این راستا کتاب شیمی منتشران شماره‌ی برخی از تست‌ها را به صورت رنگی نوشته است. به این معنا که دانش‌آموز با زدن همین تست‌های شماره رنگی، در کوتاه‌ترین زمان و کمترین تست به تسلط نسبی برسد. اما در کتاب خیلی سبز چنین اتفاقی نیفتاده است.
مقایسه‌ی آزمون جامع فصول
قسمت پایانی هر فصل از کتاب شیمی منتشران، بخشی به نام «تست‌های جمع‌بندی» وجود دارد که برای هر فصل از ۱۲ تا ۲۵ تست متغیر است. تست‌های این بخش برای جمع‌بندی یک فصل است و مفاهیم مهم هر فصل را در برمی‌گیرد. در کتاب شیمی خیلی سبز نیز قسمت پایانی هر بخش «تست‌های از هر دری سخنی» نام دارد که تعداد آن از ۱۲ تا ۲۰ تست است. این قسمت به گفته‌ی مؤلفین بیشتر برای زنده کردن حال و هوای کنکور است و تست‌های این قسمت از آن فصل یا فصل‌های قبلی است که دانش‌آموزان مهارت تشخیص فصل مربوط به هر تست را به دست آورند.
مقایسه‌ی پاسخنامه‌ها (کلیدی و تشریحی)
- پاسخنامه کلیدی: هر دو کتاب دارای پاسخنامه کلیدی هستند. و در انتهای خود این بخش را جا داده‌اند. تنها نکته‌ی قابل ذکر این است که پاسخنامه کلیدی خیلی سبز، در انتهای جلد اول آن آمده است.
- پاسخنامه تشریحی: اولین تفاوت در پاسخنامه تشریحی این است تمامی آن‌ها در جلد دوم شیمی جامع خیلی سبز آن آمده است ولی منتشران همه‌ی ملزومات شیمی از جمله پاسخنامه تشریحی را در یک جلد به چاپ رسانده است.
در هر دوی این کتابها، نکات مهم برای حل سؤالات در پاسخنامه آورده شده است. با ابن تفاوت که شیمی خیلی سبز آن را در قالب «نکته‌ی کلیدی» و شیمی منتشران در قالب «به خاطر بسپارید» ارائه داده است. بررسی سایر گزینه‌ها، بررسی گزاره‌های نادرست، ارائه‌ی دو روش تناسب و کسر تبدیل، برای حل مسائل در هر دو کتاب صورت گرفته است. البته شیمی منتشران برای برخی از سؤالات راه‌حل‌های تستی نیز ارائه داده است. در این راه‌حل‌ها غالباً با استفاده از گزینه‌ها و محاسبات تقریبی به پاسخ می‌رسد. با این ویژگی، دانش‌آموزان روش محاسبات تقریبی را نیز یاد می‌گیرند. مانند همه‌ی بخش‌های دیگر کتاب خیلی سبز جملات عامیانه‌ای را نیز در پاسخنامه ارائه داده است که با فونت دیگری نوشته شده است. ولی تمام متن پاسخنامه تشریحی شیمی منتشران رسمی است.
دو مورد دیگر از مقایسات
دو قسمت دیگر از این دو کتاب را که در دسته‌های بالا، جای نمی‌گرفتند، در زیر اشاره خواهیم کرد.
- در ابتدای هر فصل از کتاب منتشران دو جدول دیده می‌شود. جدول اول، تعداد قسمت‌های هر بخش و شماره‌ی درسنامه‌های مهم از هر قسمت را بیان می‌کند. جدول دوم، تعداد سؤالات مربوط به آن فصل را در ۴ کنکور برگزار شده در سال ۹۸ (ریاضی و تجربی داخل و خارج از کشور) نشان می‌دهد. کتاب خیلی سبز چنین ویژگی ندارد.
- کتاب شیمی منتشران با استناد به یک تحقیق از مؤسسه مک کریندل (McCrindle)، که نشان می‌دهد دانش‌آموزان امروزی نسبت به دانش‌آموزان دهه‌های پیش تفاوت زیادی دارند. و مطالب را بیشتر از راه دیدن و شنیدن می‌آموزند و خیلی میانه‌ی خوبی با مطالعه ندارند. در این کتاب سعی شده بیشتر از تصاویر، جدول و نمودارها استفاده شود. البته در کتاب خیلی سبز نیز این عمل صورت پذیرفته است. بنابراین در این باب خیلی نمی‌توان تفاوتی بین دو کتاب قائل شد.
نتیجه‌گیری
اگر به طور کلی بخواهیم دو کتاب شیمی جامع کنکور خیلی سبز و شیمی جامع کنکور منتشران را با هم مقایسه کنیم، می‌بینیم تفاوت آن‌چنانی بین این دو کتاب وجود ندارد. در درسنامه‌های این دو کتاب کلمات کلیدی پررنگ‌تر نوشته شده‌اند. این درسنامه‌ها شباهت زیادی با هم دارند تا آنجا که حتی بیشتر کلمات کلیدی نیز مشابه هستند. در واقع نویسندگان این کتابها، دیدگاه یکسانی برای تالیف کتاب داشته‌اند. به همین خاطر، با وجود بررسی زیاد، تفاوت آن‌چنانی به‌جز چند مورد محدودی که در بالا ذکر شد دیده نمی‌شود.
اگر به دنبال کتابی هستید که در کمترین حجم ممکن، تمامی مطالب شیمی کنکور را در برگرفته باشد، هر یک از این دو کتاب می‌توانند انتخاب مناسبی برای شما باشند. درسنامه‌های خودآموز، تست‌های غیرتکراری و کامل، پاسخنامه تشریحی قابل فهم، از ویژگی‌های هر دوی این کتابها است. بنابراین معرفی کردن یکی از کتابها، کار درستی نخواهد بود و کاملاً به سلیقه‌ی دانش‌آموز بستگی دارد. تنها نکته‌ی قابل ذکر برای دانش‌آموزانی است که وقت حل همه‌ی تست‌ها را ندارند. این دسته از دانش‌آموزان، به سبب مشخص بودن تست‌های مهم‌تر در کتاب شیمی منتشران، از این کتاب استفاده کنند.