مقدمه
نخل و نارنج، اثری درمورد زندگی مرتضی انصاری است. شیخ انصاری از بزرگ‌ترین فقهای مکتب تشیع است که تأثیرگذاری بالایی بر قوت گرفتن مباحث فقهی و نوآوری آن‌ها در شیعه داشته است. شاگردانی که از محضر این فقیه بزرگ بهره بردند، در ادوار بعدی زندگی خود تبدیل به افرادی مؤثر و شهیر شدند که در عرصه تعلیم علمی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خاورمیانه مانند مبارزه علیه استعمار انگلیس داشتند.
وحید یامین‌پور در این کتاب که از پرفروش‌ترین آثار بازار نشر است سعی کرده است تا زندگانی و احوالات این فقیه دزفولی را در قالب روایتی داستانی عرضه کند.
شیخ انصاری که بود؟
مرحوم آیت‌الله مرتضی انصاری دزفولی بزرگ‌ترین فرزند شیخ محمدامین در روز عید غدیر سال ۱۲۱۴ در دزفول دیده به جهان گشود. ۱۸ ساله بود که همراه با پدرش به نجف رفت و در درس شریف‌العلمای آن زمان حاضر می‌شد. در نجف اشرف همچنین از محضر فقیه محقق شیخ «موسی کاشف‌الغطا» نیز بهره می‌برده است.
این شخصیت گران‌قدر اسلام در همه عمر پربرکت خود مشغول حفظ علوم و آثار اهل‌بیت علیهم‌السلام و تعلیم و تربیت فقهای بزرگ آینده صرف کرد و سرانجام در سن ۶۷ سالگی و در هجدهم جمادی‌الثانی سال ۱۲۸۱ در نجف اشرف چشم از جهان فروبست و جهان اسلام را در غم و ماتم فرو برد؛ پیکر این فقیه ارزشمند تشیع در صحن مطهر حضرت علی علیه‌السلام به خاک سپرده شد.
شیخ انصاری ۳۰ اثر جریان ساز به جامعه علمی تشیع عرضه داشت که بسیاری از آنان حتی هم‌اکنون نیز مورداستفاده حوزه‌های علمیه و پژوهشگران قرار می‌گیرند: رساله “درخلل‌صلوه”، “مناسک حج”، کتاب “رجال”، “رساله در اصاله البرائه”، “رساله در ظن”، کتاب “طهارت”، حاشیه بر ترجمه “نجاه العباد” و رساله در “خمس”، حاشیه بر “استصحاب قوانین”، حاشیه بر “حاشیه بغیه‌الطالب شیخ جعفر کبیر”، “مکاسب در فقه” و کتاب “رسائل در علم اصول”.
نخل و نارنج؛ روایتی آموزنده از تلاش عالمانه برای کسب علم
مخاطب این کتاب جذاب، روان و نه‌چندان حجیم را می‌توان گروه سنی نوجوان و جوان دانست. یامین‌پور در این کتاب مخاطبان نسل جوان را گام‌به‌گام با مرتضی انصاری از تولد تا رحلت همراه می‌سازد. فقیهی که برای کسب علم و دانش و تبدیل‌شدن به فردی اثرگذار از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کند و همواره در راه کسب علم و طریق سیر و سلوک معنوی جهد می‌کند.
او تا دوره جوانی در دزفول درس و بحث خود را در سطوح مقدماتی ادامه می‌دهد. اوایل کتاب به بررسی همین دوره زمانی و شرح وضعیت خانوادگی شیخ اختصاص دارد. پس‌ازآن مرتضی جوان برای پیگیری مباحث پیشرفته‌تر و تخصصی‌تر ناگزیر به مهاجرت به عتبات عالیات می‌شود.
بروجرد، اصفهان، کاشان و مشهد مقصد‌های او هستند. البته در این میان از اوضاع بلاد که گرفتار جنگ با روس هستند غافل نیست. این سفر و شاگردی بزرگانی، چون سید شفتی و ملا احمد نراقی و تعاریف آنان از مرتضی انصاری چنان شخصیت جلیل‌القدری ساخته بود که هنگام بازگشت به دزفول تقریباً تمام مردم شهر را به استقبال ایشان کشاند.
جوانی مرتضی انصاری
دزفول به‌عنوان زادگاه ارزش والایی مرتضی انصاری داشت از همین رو شیخ که اکنون ۳۰ ساله شده بود کرسی درسی در آن برپا کرد با این هدف که در طول مدت‌زمان حضورش در آنجا دینش به علمای شهر را ادا کند، اما طاعون که به جان شهر افتاده بود سبب شد کرسی‌های درس و بحث هم کم رونق تر شوند. مرتضی انصاری طی حضورش در دزفول هرگز با اشرافیت و نخوت زندگی نکرد و تلاش می‌کرد تا مانند فقرا بزید تا درد آن‌ها را بهتر درک کند. مثلاً علی‌رغم کهنه‌شده عبایش هرگز از عبای نویی استفاده نکرد.
مردم جذب این تفکر و سبک زندگی شده بودند و خواهان تداوم حضور شیخ در دزفول بودند. بااین‌حال شیخ در حال و هوای نجف بود و قصد داشت سریع‌تر به آنجا برگردد. پس از فوت پدر هم دیگر انگیزه‌ای برای حضور در دزفول در شیخ باقی نمانده بود و در نتیجه به همراه مادر و خانواده راهی نجف شد. در نجف با وجود مقام شامخ علمی ادعای استادی نکرد و کماکان با آنکه مجتهد بود به درس مراجع دیگر همچون آیت‌الله کاشف الغطاء رفت. در این برهه زمانی بود که وی سرانجام سیدعلی شوشتری را یافت.
نزدیک به ۳۰ سال، شیخ انصاری شاگرد عرفان سید بود و سید نیز شاگرد اصول ایشان. پس از مدت‌ها شاگردی بزرگانی مانند صاحب جواهر اکنون او به زعامت رسیده بود. بااین‌حال وضع زندگی شیخ حتی در این برهه ازنظر مادی هیچ تغییری نکرده بود. ایشان در مدت مرجعیت خود هیچ کمک یا وجه نقدی از کشورهای خارجی مانند انگلیس دریافت نکرد..
چرا نخل و نارنج؟
یامین‌پور در این رمان پرطرفدار به موضوعی پرداخته که کمتر در ادبیات ایرانی می‌توان از آن اثری مشاهده کرد: شرح زندگی شخصیت‌های مشهور دینی و سیاسی در قالبی جذاب و اثربخش. شاید کمتر کتابی را بتوان مشابه این کتاب دانست که این‌گونه روایت‌های تاریخی را مانند یک پازل کنار هم می‌چیند و درنهایت به تصویری زیبا و کامل از زندگانی شیخ انصاری می‌رسد. مخاطبان می‌توانند از زبان شیوا، روان و ساده “نخل‌و‌نارنج” لذت برده و به معلومات تاریخی و دینی خود نیز بیفزایند. “نخل و نارنج” در ۲۳۰ صفحه و توسط انتشارات جمکران به بازار نشر عرضه شده است.