درس ادبیات و زبان فارسی، با توجه به ضریب بالای آن (ضریب ۴) در دفترچه عمومی کنکور سراسری تمامی رشته‌ها (ریاضی، تجربی، انسانی، هنر و زبان‌های خارجی) از اهمیت بالایی برخوردار است. به طور کلی می‌توان این درس را به ۵ مبحث، تقسیم کرد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد؛ در جدول زیر، علاوه بر مشخص کردن این مباحث، میانگین تعداد تست‌های مطرح شده از هر یک از این مباحث در کنکورهای سال‌های اخیر نیز ذکر شده است.
| بودجه بندی مبحثی درس ادبیات در کنکورسراسری | |
| لغت و املا | ۶ تست |
| تاریخ ادبیات، اعلام و درآمدها | ۱ تست |
| آرایه‌های ادبی | ۴ تست |
| دستور، زبان شناسی و نگارش | ۵ تست |
| قرابت معنایی | ۹ تست |
بعد از مبحث قرابت معنایی، مبحث لغت و املا با ۶ تست، مهم‌ترین مبحث درس ادبیات در کنکور محسوب می‌شود. اهمیت این مبحث فقط به همین ۶ تست ختم نمی‌شود و شما اگر بر معنای واژگان کتاب درسی تسلط نداشته باشید، ممکن است نتوانید برخی ابیات که کلمات سنگین و دشواری در آنها به کار رفته را معنی کنید، لذا ممکن است در تست‌های مبحث آرایه، در تشخیص برخی آرایه‌ها مانند حسن تعلیل، ایهام، استعاره و ..دچار مشکل شوید. همچنین در مبحث قرابت معنایی که ۹ تست از ۲۵ تست درس ادبیات را به خود اختصاص داده، اگر نتوانید برخی کلمات را معنی کنید، فهم جان کلام برایتان دشوار شده و ممکن است باعث ایجاد اختلال در روند پاسخگویی‌تان شود. بنابراین با توجه به اهمیت این مبحث، قصد داریم در این مقاله، به معرفی ۴ کتاب پرفروش لغت و املا بپردازیم و با معرفی کردن و بیان نقاط قوت و ضعف هر کدام از این کتاب‌ها، به شما کمک کنیم تا کتابی را انتخاب کنید که مطابق با نیازها و علایق شما باشد. این ۴ کتاب عبارتند از:
- کتاب لغت و املای فارسی+ تاریخ ادبیات از سری کتاب‌های لقمه طلایی انتشارات مهر و ماه
- کتاب لغت، املا و تاریخ ادبیات از سری کتاب‌های هفت خان انتشارات خیلی سبز
- کتاب املا و لغت+ تاریخ ادبیات انتشارات نشر دریافت
- کتاب لغت و املا انتشارات نشر الگو
حجم کتاب‌ها
دانش‌آموزانی که در پایه دوازدهم تحصیل می‌کنند و قصد شرکت در کنکور سراسری را دارند، اکثرا با مشکل مدیریت زمان مواجه می‌شوند. چون باید علاوه بر دروس پایه دوازدهم، دروس دهم و یازدهم را نیز مطالعه کنند. لذا اگر شما هم دچار این مشکل هستید، بهتر است کتابی را انتخاب کنید که از نظر حجمی، معقول باشد و بتوانید در مدت زمان باقیمانده تا آزمون، مطالعه‌ی آن را به پایان برسانید. اما اگر دانش‌آموز پایه دهم و یا یازدهم هستید و و نگرانی‌ای از بابت کمبود زمان و حجم زیاد کتاب ندارید، می‌توانید از کتابی استفاده کنید که جامع‌تر و مفصل‌تر باشد. به همین خاطر تعداد صفحات این ۴ کتاب را در جدول زیر مشخص کرده ایم تا بهتر بتوانید درباره‌ی این قضیه تصمیم‌گیری کنید.
| تعداد صفحات کتب لغت و املا | |
| نشر الگو | ۵۲۰ |
| نشر دریافت | ۴۷۴ |
| خیلی سبز (هفت خان) | ۴۴۸ |
| مهر و ماه (لقمه طلایی) | ۳۷۶ |
در جدول زیر نیز، تعداد تست‌های موجو در هر یک از کتاب‌های معرفی شده را مشاهده می‌کنید.
| تعداد تست‌های کتب لغت و املا | |
| خیلی سبز (هفت خان) | ۹۶۲ |
| نشر الگو | ۹۰۳ |
| نشر دریافت | ۶۰۲ |
| مهر و ماه (لقمه طلایی) | ۰ |
حالا به طور جداگانه، به بررسی هر یک از این کتاب‌های مذکور می‌پردازیم.
کتاب لغت، املا و تاریخ ادبیات از سری کتاب‌های هفت خان انتشارات خیلی سبز
نویسندگان این کتاب، آقایان امیر افضلی، عباس براری جیرندهی و خانم مریم ایران دوست هستند. مطالب آموزشی در این کتاب، در سه بخش ارائه شده است که به اختصار هر یک را بررسی خواهیم کرد.
- بخش اول: آموزش
در این بخش، تمامی لغات مهم و کنکوری کتاب‌های ادبیات پایه دهم، یازدهم و دوازدهم، به صورت درس به درس بررسی شده است. همچنین برای واژه‌های چند معنایی، جداولی تنظیم شده که در آن، تمامی معانی مرتبط با آن کلمه که می‌توانند در فهم آرایه‌های ایهام، ایهام تناسب و جناس تام تاثیرگذار باشند، به همراه مثال‌هایی از شعرا و نویسندگان مختلف قرار گرفته است. سپس تمرین‌های تشریحی متنوعی برای تسلط بیشتر دانشآموزان بر مطالب تدریس شده، در انتهای هر درس قرار گرفته است.
- بخش دوم: پرسش‌های چهار گزینه‌ای
در بخش دوم کتاب، ابتدا به بررسی الگوهای مورد استفاده در طراحی تست‌های لغت و املای کنکور پرداخته شده که توصیه می‌شود دانشآموزان حتما این بخش را مطالعه کنند. سپس به تفکیک هر پایه و هر درس، تعدادی تست طراحی و تنظیم شده است که پاسخنامه کلیدی و تشریحی این تست‌ها، در انتهای کتاب قرار دارد. علاوه بر این تست‌ها، آزمون‌های جامعی در بخش‌های پایانی کتاب وجود دارد که برای دوران جمع‌بندی بسیار مفید است.
- بخش سوم: خرت و پرت کنکوری
در این بخش از کتاب، جداول و فهرست‌های کاربردی متعددی در زمینه‌ی دسته‌بندی موضوعی کلمات، کلمات هم‌آوا، کلمات چندمعنایی و همچنین جمع و مفرد کلمات وجود دارد. فهرست واژگانی که در انتهای کتاب‌های درسی هر سه پایه وجود دارد، تجمیع شده و در قالب یک فهرست در انتهای این کتاب آورده شده است. ضمنا آدرس هر کلمه که نشان‌دهنده‌ی شماره‌‌ی درس و پایه است نیز مقابل آن ذکر شده است. به طور مثال در صفحه‌ی ۴۲۹ کتاب، بخش فهرست واژگان، در قسمت مربوط به کلماتی که با حرف «ت» آغاز می‌شوند، کلمه‌ی تریاق به این صورت نوشته شده است: “تریاق: پادزهر، ضد زهر (۶ – ۱۲)” اعداد نوشته شده در درون پرانتز به این معناست که این کلمه در درس ششم کتاب فارسی پایه دوازدهم قرار دارد.
کتاب لغت و املا انتشارات نشر الگو
این کتاب که نویسنده‌ی آن، آقای علیرضا عبدالمحمدی است، در ۱۳ بخش تنظیم شده است که عناوین فصول به شرح زیر است:
- فصل صفرم: دو کلمه حرف حساب
راهکارها و تکنیک‌های حل تست در مبحث لغت و املا در این بخش بیان شده است.
- فصل اول: لغت و املای فارسی ۱۲
لغات کتاب فارسی پایه دوازدهم به همراه واژگان املایی مهم به صورت درس به درس در این بخش ارائه شده است. در پایان هر درس، کادری با تیتر «تکرار» وجود دارد و در کنار آن، بارکدی قرار گرفته که دانشآموزان می‌توانند با اسکن کردن این بارکد و دانلود فایل صوتی مربوطه، کلمات املایی بیان شده در فایل را گوش کنند و در جای خالی بنویسند و سپس با تطبیق دادن پاسخ خود با پاسخنامه‌ی کتاب، میزان یادگیری خود را بسنجد. پس از به پایان رسیدن درس‌‌های هر کتاب، تست‌های درس به درس آن کتاب نیز در انتهای همان فصل قرار گرفته است.
- فصل دوم: لغت و املای فارسی ۱۱
- فصل سوم: لغت و املای فارسی ۱۰
- فصل چهارم: تشابهات املایی و معنایی
در این فصل، کلماتی که از نظر املایی و معنایی با یکدیگر شباهت دارند، با رویکردی هدفمند و در راستای محتوای کتاب‌های نظام جدید آموزشی آورده شده است.
- فصل پنجم: زنجیره‌های املایی
در این بخش، زنجیره‌هایی از کلمات هم‌خانواده و یا هم‌معنی تشکیل شده است.
- فصل ششم: صد بیت املایی خارج کتاب
صد بیت خارج از کتاب که کلمات مهم املایی در آنها وجود دارد، در این بخش آورده شده است و دانشآموزان باید از بین کلمات داده شده، کلمه‌ی درست را انتخاب کنند. به طور مثال در بیت زیر، پاسخ درست برای جای خالی مصراع اول «ضیف» و برای جای خالی مصراع دوم، «حذر» است.
نکو دار (ضیف / ظیف) و مسافر عزیز وز آسیبشان بر (حضر / حذر) باش نیز
- فصل هفتم: صد متن املایی خارج کتاب
رویکردی که در فصل ۶ پیش گرفته شده بود، در این بخش نیز مشاهده می‌شود. با این تفاوت که به جای بررسی شعر و ابیات، به بررسی متن و جملات پرداخته است و همانند تمرین‌هایی که در فصل ۶ وجود داشت، در این فصل هم شاهد تمرین‌های متعددی هستیم.
- فصل هشتم: دسته‌بندی‌ها
در این بخش، واژگان به صورت موضوعی دسته‌بندی شده‌اند. چند نمونه از این دسته‌بندی ها عبارتند از: جک و جانورجات، متضادجات، پول‌جات، موسیقی‌جات و …
- فصل نهم: تست‌های کلّی فارسی ۱۲، ۱۱ و ۱۰
تست‌های هر پایه به صورت درس به درس و جداگانه در این بخش قرار دارد.
- فصل دهم: تست کلّی املا
۶ تیپ تست املا در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است. ابتدا به توضیح هر تیپ و روش برخورد با آن اشاره شده و سپس برای هر کدام از آنها، تعدادی تست طراحی شده است.
- فصل یازدهم: پاسخ‌های تشریحی
پاسخ تمامی تست‌های کتاب به صورت مفصل در این قسمت تشریح شده است.
- فصل دوازدهم: کنکور سراسری ۱۴۰۰
تست‌های لغت و املای کنکور ۱۴۰۰ تمامی رشته‌ها به همراه پاسخشان در این بخش قرار دارد.
کتاب املا و لغت+ تاریخ ادبیات انتشارات نشر دریافت
دکتر هامون سبطی که از اساتید خبره در زمینه‌ی ادبیات کنکور به شمار می‌روند، به همراه دکتر امیر محمد دهقان، نویسندگان این کتاب هستند. مطالب آموزشی این کتاب در قالب ۴ دفتر و ۱ ضمیمه، ارائه شده است.
- دفتر نخست: واژگان و لغات املایی تمامی دروس، به تفکیک پایه و مطابق با فهرست کتاب درسی، در این بخش تدریس شده است. تعداد اندکی تمرین و تست دوره‌ای نیز در این بخش قرار دارد.
- دفتر دوم: در این بخش، واژه‌نامه‌های کتاب درسی هر سه پایه قرار گرفته و انتهای آن، تست‌های جامعی از بخش واژگان طراحی شده است. دانشآموزان پس از اتمام مطالعه‌ی دفتر نخست، می‌توانند جهت مرور و حل تست به این دفتر مراجعه کنند. (تست‌های درس به درس در این کتاب وجود ندارد و آزمون‌ها به صورت جامع طراحی شده‌اند.)
- دفتر سوم: دانشآموزان در ماه‌های پایانی که در دوران طلایی جمع‌بندی قرار می‌گیرند، می‌توانند جهت جمع‌بندی و مرور مطالب مربوط به بخش املای واژگان، از این دفتر استفاده کنند.
- دفتر چهارم: این بخش مرتبط با تاریخ ادبیات و سبک شناسی است که به صورت دقیق و کامل، مطالب هر ۳ پایه را بررسی کرده است.
- ضمیمه: تمامی واژگان کتاب‌های فارسی دهم، یازدهم و دوازدهم، به ترتیب الفبا در این بخش تنظیم شده است.
کتاب لغت و املای فارسی+ تاریخ ادبیات از سری کتاب‌های لقمه طلایی انتشارات مهر و ماه
کتاب لقمه‌ی لغت و املا توسط آقای شهریار قبادی نوشته شده است. در صفحات آغازین کتاب، به طبقه‌بندی واژگان از دیدگاه طراحان کنکور پرداخته است و تمامی کلمات کتاب را در ۷ دسته، طبقه‌بندی کرده که در جدول زیر قابل مشاهده است.
| ردیف | نوع واژه | تعداد واژگان |
| ۱ | کل واژه‌ها | ۴۰۰۰ |
| ۲ | معانی کنایی | ۳۰۰ |
| ۳ | معانی مجازی | ۱۰۰ |
| ۴ | واژه‌های انتهای کتب درسی | ۱۱۶۰ |
| ۵ | معانی ناجور | ۱۵۰ |
| ۶ | چند معنایی | ۱۰۰ |
| ۷ | مترادف‌ها | ۲۰۰ |
همچنین تست‌های واژگان و املا نیز تیپ‌بندی شده‌اند.
تیپ‌بندی تست‌های واژگان به صورت زیر است:
- تیپ ۱: معنی ارائه شده در مقابل واژه
- تیپ ۲: یک واژه با چند معنی
- تیپ ۳: معانی تعریفی و جمله‌ای
- تیپ ۴: شمارشی
- تیپ ۵: معانی گروهی
- تیپ ۶: تازه وارد
تیپ‌بندی تست‌های املا نیز به شرح زیر است:
- تیپ ۱: غلط یابی
- تیپ ۲: غلط‌شماری املا و رسم‌الخط
- تیپ ۳: قرار دادن واژه غلط در بین ۴ گزینه
برای هر کدام از تیپ‌ها مثال آورده شده و نحوه برخورد با هر یک از آنها بیان شده است.
به طور کلی کتاب را می‌توان به ۴ بخش تقسیم کرد:
- بخش اول: فارسی دهم
واژگان و لغات املایی فارسی دهم به صورت درس به درس این بخش ارائه شده است. علاوه بر معنای واژگان، در اکثر لغات، مترادف، متضاد، شکل جمع، شکل مفرد، کنایه و مواردی از این قبیل ذکر شده است.
- بخش دوم: فارسی یازدهم
در این بخش نیز تمامی لغات فارسی یازدهم به صورت درس به درس معنی شده‌اند. در پایان هر فصل، گروه‌های املایی مهم و تاریخ ادبیات مرتبط به آن فصل نیز به همراه تصاویر شاعران قرار گرفته و ذکر شده است که هر کدام از تاریخ ادبیات‌ها، مربوط به کدام درس است.
- بخش سوم: فارسی دوازدهم
این بخش از کتاب که با رنگ آبی مشخص شده است، واژگان کتاب فارسی دوازدهم را از نظر معنایی و املایی مورد بررسی قرار می‌دهد.
- بخش چهارم: گنج‌نامه
گنج‌نامه‌‌ی این کتاب، شامل ۱۰ گنج است که هر کدام از این گنج‌ها به بررسی و جمع‌بندی یک موضوع خاص پرداخته است. گنج اول مربوط به عبارات قرآنی و عربی است که به تفکیک، هر ۳ پایه را بررسی کرده است. گنج دوم، دسته‌بندی واژگان است. گنج‌های بعدی نیز عبارتند از: ۱۰۰ واژه‌ی ناجور، شباهت‌ها، واژه‌های مترادف، تاریخ ادبیات جامع، اصول طلایی املا، واژه‌های مشابه و هم‌آوا، جمع‌های مکسر، فهرست الفبایی واژگان، ابیات و عبارات آزاد.
تذکر: این کتاب پرسش‌های چهار گزینه‌ای ندارد، لذا اگر قصد دارید منبعی تهیه کنید که بتوانید علاوه بر مطالعه، به حل تست نیز بپردازید، این کتاب نمی‌تواند برای شما مناسب باشد.
جمع‌بندی
گروه کتابچی به شما دانشآموزان عزیز که در پایه‌های دهم و یازدهم تحصیل می‌کنید و یا دانش‌آموز دوازدهمی هستید و وقت و زمان کافی برای مطالعه‌ی مفصل مباحث دارید، پیشنهاد می‌کند که اولویت اولتان، کتاب املا و لغت دکتر هامون سبطی از انتشارات نشر دریافت باشد. چرا که از نظر آموزشی و محتوایی، بسیار مفصل‌تر و کامل‌تر از ۳ کتاب دیگر است. در وهله‌ی دوم کتاب لغت، املا و تاریخ ادبیات خیلی سبز و در آخر نیز کتاب لغت و املا نشر الگو پیشنهاد می‌شود.
اگر بخواهیم از منظر تستی به کتاب‌ها نگاه کنیم، انتشارات نشر الگو و همچنین انتشارات خیلی سبز، در این زمینه موفق‌تر عمل کرده‌اند و ساختار منظم و دقیق تست‌های درس به درس در این کتاب‌ها، می‌تواند کمک شایانی به دانشآموزان در حل تست و افزایش تسلطشان بر مباحث لغت و املا بکند. (البته لازم به ذکر است که کتاب هفت خان لغت و املای خیلی سبز با ۹۶۲ تست، از نظر تعداد پرسش‌های چهار گزینه‌ای در صدر جدول کتاب‌های معرفی شده قرار می‌گیرد.)
دانش‌آموزانی که در ایام مرور و جمع‌بندی و در ماه‌های پایانی کنکور قرار دارند، ترجیحشان بر این است که از درسنامه‌های خلاصه، کاربردی و مفید استفاده کنند. گروه کتابچی برای این دسته از دانشآموزان، کتاب لقمه‌ی لغت و املای انتشارات مهر و ماه را پیشنهاد می‌کند.