درس شیمی با ضریب ۳ در انتهای دفترچه اختصاصی کنکور رشته‌های ریاضی و تجربی قرار دارد. مدت زمان پاسخگویی به این ۳۵ سوال که از هر سه پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم طرح می‌شود، ۳۵ دقیقه است. محتوای کتاب درسی شیمی برای هر دو رشته‌ی ریاضی و تجربی، کاملا یکسان است. اما با وجود یکسان بودن مطالب ارائه شده، بودجه‌بندی تست‌های درس شیمی در کنکور رشته‌ی ریاضی با کنکور تجربی متفاوت است. تقریبا پنجاه درصد از تست‌های این درس به مطالب حفظی و مفهومی و پنجاه درصد دیگر آن، به مسائل اختصاص پیدا می‌کند. در جدول زیر، بودجه‌بندی فصول هر سه پایه را در هر دو رشته‌ی ریاضی و تجربی مورد بررسی قرار داده‌ایم.
مقایسهی حجم کتاب‌ها
- کتاب شیمی دهم انتشارات خیلی سبز که نویسندگان آن، آقایان دکتر نیما سپهری و مهدی براتی هستند، ۵۵۵ صفحه دارد.
- کتاب شیمی دهم انتشارات مبتکران که مهندس بهمن بازرگانی نویسنده‌ی آن است، در ۷۲۸ صفحه طراحی و تنظیم شده است.
مقایسهی طبقه‌بندی و مدل تألیف
شباهت‌ها
- شیوه‌ی بیان: مهندس مهدی بازرگانی با توجه به بیان طنازانه و شیوای خود، به نظر می‌رسد که توانسته ارتباط بهتر و موثرتری با دانش‌آموزان در ارائه‌ی مطالب برقرار کند. در کتاب شیمی دهم خیلی سبز نیز این لحن طنزگونه دیده می‌شود، اما شدت و غلظت آن کمتر است. ولی به طور کلی در هر دو کتاب، با بیان محاوره‌ای و صمیمی در نوشته‌ها مواجه هستیم.
- طبقه‌بندی: در هر دو کتاب، هر فصل به چندین قسمت تقسیم شده است و این موضوع سبب می‌شود که دانش‌آموزان با فراگیری هر مبحث از کتاب درسی، بتوانند راحت‌تر و سریع‌تر به حل تست بپردازند و آموخته‌های خود را بسنجند.
- جایگاه درسنامه: در هر دوی این کتاب‌ها، درسنامه‌ها در بخش پاسخنامهی تشریحی و بر اساس محتوای تست‌ها ارائه شده است. یعنی رویکرد نویسندگان به این صورت بوده است که متناسب با موضوع تست‌ها، مطالب آموزشی را تدریس کرده‌اند.
تفاوت‌ها
- کیفیت چاپ: انتشارات خیلی سبز با چاپ تمام رنگی بر جذابیت صفحات این کتاب افزوده و دانش‌آموزان را ترغیب به ادامه‌ی مطالعه می‌کند و مانع از خسته شدن چشمانشان می‌شود. اما در کتاب شیمی دهم مبتکران، فقط با ۲ رنگ نارنجی و مشکی کار شده که باعث می‌شود فضای روانی کتاب اندکی سرد و خسته کننده شود.
مقایسهی پرسش‌های چهار گزینه‌ای
نویسندگان کتاب شیمی دهم خیلی سبز، تست‌های کتاب را در ۳ دسته طبقه‌بندی کرده‌اند:
- تست‌های سری A: این تست‌ها برگرفته از متن و تمارین کتاب درسی هستند و مفاهیم موجود نیز در قالب تست، مورد سوال قرار گرفته‌اند. همچنین تست‌های کنکورهای سراسری داخل و خارج مربوط به هر بخش، در این قسمت آورده شده است. در ابتدای تست‌های هر بخش، ذکر شده است که دانش‌آموزان برای مرور و مطالعه، باید به کدام کادرهای آموزشی در قسمت پاسخنامه مراجعه کنند.
- تست‌های سری Z: این تست‌ها مختص دانش‌آموزانی است که به تک رقمی و یا دو رقمی شدن در کنکور فکر می‌کنند. در این بخش، به مباحثی که در کتاب درسی به صورت مستقیم به آنها اشاره نشده ولی امکان طرح سوال از آن در کنکور وجود دارد، نیز پرداخته شده است.
- آزمون جامع فصل: در انتهای هر فصل، یک آزمون جامع قرار داده شده و دانش‌آموزان پس از اتمام مطالعه و حل تست‌های سری A مرتبط با آن فصل، می‌توانند جهت جمع‌بندی به حل این آزمون بپردازند.
در کتاب شیمی دهم مبتکران نیز، با 2 نوع تست مواجهیم که عبارتند از:
- تست‌های V.I.T: حل این تست‌ها که با دقت و وسواس فراوان انتخاب شده‌اند، برای تمامی دانش‌آموزان ضروری و واجب است. این تست‌های حدود یک سوم از کل تست‌های کتاب را به خود اختصاص داده‌اند و دانش‌آموزان می‌توانند در ایام جمع‌بندی که نیاز دارند مطالب مهم را در مدت زمان کوتاهی مرور کنند، به این تست‌ها رجوع کنند.
- تست‌های بدون علامت: اگر فرصت کافی در اختیار دارید و قصد دارید تسلط بیشتری بر مباحث داشته باشید، می‌توانید به حل این تست‌ها بپردازید.
- تفاوت‌ها: در کتاب خیلی سبز، تست‌های کنکور در لابلای سایر تست‌ها قرار دارد، اما در کتاب شیمی دهم مبتکران، تست‌های کنکور مرتبط با هر مبحث، در انتهای آن مبحث قرار گرفته و از سایر تست‌ها تفکیک شده است.
- شباهت‌ها: در هر دو کتاب، در ابتدای تست‌های هر بخش، ذکر شده است که پیش‌نیازهای لازم برای پاسخگویی به آن تست‌ها چیست و دانش‌آموزان برای مرور و مطالعه‌ی این پیش‌نیازها، باید به کدام کادرهای آموزشی و کدام ایستگاه‌های درس و نکته در قسمت پاسخنامه مراجعه کنند. همچنین مشخص شده که تست‌های آن قسمت مربوط به کدام صفحات از کتاب درسی است و این ویژگی می‌تواند برای دانش‌آموزانی که در آزمون‌های آزمایشی شرکت می‌کنند، موثر واقع شود. در کتاب مبتکران، کنار برخی از تست‌ها، جملاتی با تیتر«پارازیت» نوشته شده است که با بیانی شوخ‌طبعانه همراه است و توضیحات جالبی درباره تستی که در ادامه‌ی آن آمده، می‌دهد. به طور مثال در صفحه 265 این کتاب که تست‌های مبحث «رفتار گازها» که مربوط به فصل «ردپای گازها در زندگی» است را شامل می‌شود، نوشته شده: “یادم می‌آید موقع طرح تست بعدی شدیدا عصبی بودم و فشار زندگی رویم سنگینی می‌کرد! فشار را هم که خودتان بهتر می‌دانید، بالاخره از یک جایی باید بیرون بزند! و کجا بهتر از تست بعدی!”. در کتاب خیلی سبز نیز از این گونه ابتکارها دیده می‌شود. به طور مثال در صفحه‌ی 14 که تست‌های مبحث «مسائل مربوط به متلاشی شدن ایزوتوپ‌های ناپایدار» از فصل «کیهان، زادگاه الفبای هستی»را در برمی‌گیرد، نویسنده این چنین نوشته است:
راستش! این قسمت به طور مستقیم تو کتاب شما نیومده و شما فقط و فقط! اسم «نیم عمر» رو تو کتاب درسی می‌بینید اما حقیقتش ما می‌ترسیم! که چیزی راجبش نگیم. تو کنکور 93 یه سوال از نیم عمر دادن، در شرایطی که حتی اون زمان اسمش هم تو کتاب‌ها نبود! به همین خاطر ما در راستای حفظ آرامش شما و خودمون! این قسمت را آوردیم! سوال‌های این قسمت بیشتر از اون که به شیمی ربط داشته باشه، به فیزیک هسته‌ای مربوطه و یه جورایی سوال‌های محاسباتی ریاضی هست!
پس از بررسی محتوا و طبقه‌بندی تست‌ها، بد نیست نگاهی هم به تعداد تست‌های مطرح شده از هر فصل در هر دو کتاب بیاندازیم. در جدول زیر به بررسی تعداد تست‌ها به تفکیک هر فصل پرداخته‌ایم.
| شماره و عنوان فصل | مبتکران | خیلی سبز |
| فصل اول: کیهان، زادگاه الفبای هستی | 351 | 459 |
| فصل دوم: ردپای گازها در زندگی | 329 | 398 |
| فصل سوم: آب آهنگ زندگی | 394 | 433 |
| مجموع | 1074 | 1290 |
مقایسهی درسنامه‌ها
شباهت
- قابلیت تفهیم و خودآموزی: درسنامه‌های ارائه شده در هر دو کتاب، خودآموز محور هستند و برای تمامی دانش‌آموزان، از ضعیف‌ترین تا قوی‌ترین آنها، قابل استفاده اند.
- استفاده از نمودار و جدول: جداول و نمودارهای متعددی را در این کتاب مشاهده می‌کنیم که می‌توانند در تسریع بخشیدن به فرآیند یادگیری کمک فراوانی کنند.
- آموزش حل مسائل به دو روش: در حل مسائل شیمی بخش استوکیومتری، عمدتا از 2 نوع شیوه استفاده می‌شود که عبارتند از: استفاده از کسر تبدیل و استفاده از کسر تناسب. در هر دو کتاب، این 2 روش آموزش داده شده و مسائل با هر دو روش حل شده‌اند تا دانش‌آموزان با هر کدام یک از شیوه‌ها که راحت‌تر هستند، بتوانند به حل سوالات بپردازند.
- تشریح کامل مطالب حفظی: دانش‌آموزانی که از کتابهای کمک درسی استفاده می‌کنند، معمولا با این چالش روبرو هستند که: “نکند مطلبی در کتاب درسی بوده و در این کتاب به آن پرداخته نشده؟”. اما باید خیالتان را از این بابت راحت کنیم و بگوییم که در کتاب شیمی مبتکران و همچنین در کتاب شیمی خیلی سبز، مطالب حفظی کتاب به طور کامل بررسی شده‌اند و بخش‌های مختلف کتاب، از جمله «با هم بیندیشیم»، «خود را بیازمایید» و … به همراه پاسخ‌ها و نتایجشان آورده شده‌اند.
- مثال‌ها و تمارین آموزشی: یکی از موثرترین روش‌ها در فرآیند آموزش، حل تمرین فراوان است. از این ویژگی در درسنامه‌های هر دو کتاب استفاده شده و مثال‌های زیادی مرتبط با هر مبحث در کتاب طراحی شده است.
- پررنگ بودن عبارت‌های کلیدی: عبارات و مفاهیم مهم و کلیدی هر مبحث، نسبت به سایر نوشته‌ها، بزرگ‌تر و پررنگ‌تر شده‌اند تا توجه دانش‌آموزان را به خود جلب کنند و این کار باعث می‌شود که مطالب مهم در حافظه‌ی تصویری دانش‌آموزان ماندگارتر شود.
تفاوت‌ها
- مباحثه و مناظره‌ی درسی: یکی از ویژگی‌هایی که درسنامه‌ی کتاب شیمی مهندس بازرگانی را نسبت به درسنامه‌ی سایر کتابهای کمک آموزشی موجود در بازار متمایز کرده است، استفاده از روش مباحثه و مناظره در آموزش مفاهیم است. در این مناظره‌ها، یک معلم با 3 دانش‌آموز در 3 سطح مختلف (1-صفر کیلومتر و بی‌دقت 2-متوسط و کاملا معمولی 3-تیز و عمیق و دقیق) که هر کدام نماد مخصوص به خود را دارند، درباره‌ی مباحث درسی‌ای که اکثر دانش‌آموزان در آن مشکل دارند، با لحنی صمیمانه و طنزگونه گفتگو می‌کنند و از این طریق، اشتباهات رایج دانش‌آموزان بررسی می‌شود و دانش‌آموزان با مطالعه‌ی این قسمت، کمتر دچار این اشتباهات می‌شوند و می‌توانند نتایج بهتری در آزمون‌های درس شیمی کسب کنند.
مقایسهی پاسخنامهی کلیدی و تشریحی
شباهت‌ها
- پاسخنامه کلیدی: پاسخنامه‌های کلیدی موجود در هر دو کتاب، برای هر فصل به صورت جداگانه، بعد از اتمام تست‌های آن فصل و قبل از شروع پاسخنامهی تشریحی مربوط به آن، قرار گرفته است.
- مشخص کردن سطح دشواری تست‌ها: در کتاب مبتکران، در بخش پاسخنامهی تشریحی، سطح دشواری سوالات در ۴ سطح، دسته‌بندی شده است که عبارتند از: آسان، متوسط، سخت و خیلی سخت و هر کدام از این سطوح، کاراکترهای کاریکاتوری مربوط به خود را دارند. در کتاب خیلی سبز، صرفا به ترسیم کاراکترهای خوشحال، معمولی و عصبانی اکتفا شده است.
- پاسخ‌های کامل: اگر چه پاسخنامهی تشریحی کتاب مبتکران، طولانی‌تر، مفصل‌تر و کامل‌تر به تشریح پاسخ‌ها پرداخته است، اما در هر دو کتاب، برای تمامی مسائل و سوالات حفظی و مفهومی، توضیحات کامل و جامعی ارائه شده است و دانش‌آموزان در هر سطحی که باشند، می‌توانند از آن استفاده کنند.
- تحلیل و بررسی هر 4 گزینه: در تمامی سوالاتی که امکان بررسی سایر گزینه‌ها وجود داشته، این کار به طور کامل انجام شده و علت درست یا غلط بودن هر گزینه به صورت مجزا بیان شده است.
تفاوت‌ها
- ضمیمه: کتاب شیمی مبتکران، با سؤالات شیمی کنکور داخل و خارج از کشور سال ۱۴۰۰ به پایان می‌رسد. در حالی‌که در کتاب شیمی انتشارات خیلی سبز، سوالات کنکور ۱۴۰۰ هر فصل در لابلای تست‌های همان فصل آورده شده و در بخش جداگانه‌ای تجمیع نشده است.
جمع‌بندی
کتاب تک جلدی واجب پرسش‌های چهار گزینه‌ای شیمی دهم از انتشارات مبتکران در تشریح مفاهیم بهتر عمل کرده و درسنامه‌های قوی‌تری را ارائه داده است. اما حجم زیادی دارد و نیاز به زمان بیشتری برای مطالعه‌ی آن وجود دارد. با این حال، کتاب تک جلدی پرسش‌های چهار گزینه‌ای شیمی دهم از انتشارات خیلی سبز در زمینه‌ی تستی عملکرد بهتری داشته و با 1290 تست، منبع خوب و کاملی برای حل تست به شمار می‌رود. درسنامه، پاسخنامه و انواع تست‌ها در هر دو کتاب به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت و امیدواریم که بتوانید با توجه به موارد گفته شده، تصمیم منطقی و معقولی در انتخاب کتاب کمک درسی شیمی بگیرید.