یکی از تصمیمات مهم و چالش‌برانگیز در زندگی هر کدام از ما، انتخاب یک شغل، احتمالا برای تمام عمر، یا حداقل بخشی از زندگی بزرگ‌سالی است. این انتخاب، به ویژه در سن 18 سالگی که کنکوری‌ها باید رشته دانشگاهی متناسب با رشته و علاقه خود انتخاب کنند، سخت‌تر می‌شود. بسیاری از افراد دوره نوجوانی خود را در مدرسه و کلاس درس صرف می‌کنند؛ به همین دلیل هنوز شناخت کافی از علایق، استعدادها و بازار کار آینده ندارند و ممکن است در دوراهی‌های متعددی برای یک انتخاب رشته اصولی و درست قرار بگیرند.
نکته‌ای که می‌تواند از بار روانی افراد بکاهد، انعطاف‌پذیری و تنوع فرصت‌های شغلی است؛ به زبان ساده‌تر انتخاب مسیر تحصیلی شغلی که بتواند در شرایط زمانی و زمانی و با توجه به چالش‌های اجتماعی و اقتصادی فعلی سازگار باشد، احتمالا انتخابی مطلوب و ایده‌آل به نظر برسد و فرد نگرانی کم‌تری از بابت آینده کاری خود داشته باشد.
رشته مدیریت امور گمرکی، یکی از گزینه‌هایی است که علاوه‌بر بازار کار گسترده و فرصت‌های شغلی مختلف، انعطاف بالایی نیز دارد. این رشته امکان کار در بخش‌های دولتی و خصوصی و شهرهای مختلفی از کشور، حتی خارج از کشور را نیز فراهم کرده است؛ از سوی دیگر دنیا به سمتی پیش می‌رود که کشورهای مختلف روابط بین‌الملل اقتصادی خود را گسترش دهند و همین موضوع زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشم‌گیر در این مسیر خواهد بود. در ادامه به بررسی تعدادی از دغدغه‌های اساسی دانش‌آموزان و کنکوری‌ها در رابطه با رشته مدیریت امور گمرکی می‌پردازیم.
آشنایی با رشته مدیریت امور گمرکی و مقدمه‌ای بر این رشته تحصیلی
مدیریت امور گمرکی یکی از رشته‌های زیرمجموعه در حوزه بازرگانی و تجارت بین‌الملل است. فارغ‌التحصیلان این رشته یکی از حلقه‌های تکمیل‌کننده در فرآیندهای واردات و صادرات از مرزهای کشور هستند. بخشی از توسعه اقتصادی کشورهای مختلف، زیر سایه صنعت تجارت بین‌الملل اتفاق می‌افتد؛ یعنی ورود کالا یا دریافت ارز در ازای خروج کالا از کشور، چرخ‌های صنعت را به حرکت درمی‌آورند. البته این اتفاق یک شمشیر دولبه است؛ یعنی ممکن است فعالیت‌های بازرگانی بین کشورهای مختلف، برای یکی سودبخش و برای دیگری زیان‌آور باشد، یعنی با رکود و تورم همراه شود. گمرک، اصلی‌ترین نهاد دولتی در زمینه اجرای قوانین و مقررات مرتبط با واردات و صادرات است؛ کارشناسان و افراد متخصص در مدیریت امور گمرکی نیز می‌توانند با مدیریت صحیح امور تجاری در مرزها، به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت ترخیص کالاها و تهسیل روابط اقتصادی کمک کنند.
برای فعالیت‌های اقتصادی و اجرایی در نهادی همچون گمرک سراسری یا شرکت‌های واردکننده و صادرکننده خصوصی، لزومی ندارد فارغ‌التحصیل رشته مدیریت امور گمرکی باشید اما ارائه تحصیلات مرتبط در محیط کار، می‌تواند شما را از سایر افراد متمایز سازد و رشد شخصی شما و مجموعه کاری را به همراه داشته باشد. دانش‌آموزان از رشته‌های تحصیلی مختلف می‌توانند کد مرتبط با این رشته را از دفترچه انتخاب رشته پیدا کرده و در فرم خود وارد کنند. امروزه برای تربیت افراد متخصص بیشتر، دانشگاه‌های پیام نور و آزاد نیز این رشته تحصیلی را بدون کنکور و با سوابق علمی شما ارائه می‌دهند.
درآمدی که به‌عنوان کارشناس مدیریت امور گمرکی کسب می‌کنید، بسیار متغیر است. عوامل مختلفی همچون: محل کار، حیطه تخصص، ساعات کاری و فعالیت‌های اقتصادی می‌توانند تغییرات چشم‌گیری در حقوق دریافتی شما داشته باشند.
با تحصیل در رشته مدیریت امور گمرکی چه مهارت‌هایی کسب می‌کنید؟
اصلی‌ترین هدف از طراحی و ارائه رشته مدیریت امور گمرکی در دانشگاه‌های ایران، تربیت نیروهای متخصص برای فعالیت در حوزه‌های گمرکی، تجارت بین‌الملل و مدیریت بازرگانی است. حضور نیروی غیرمتخصص در محیط کار می‌تواند به چالش‌هایی همچون کند شدن فرآیندها، آسیب‌رسانی به کالاها یا حتی فساد اقتصادی منجر شود. دانشجویان این رشته در انتهای دوره چهار ساله کارشناسی باید به اهمیت راهبردی گمرک و نهادهای مرتبط در اقتصاد کشور آگاه باشند و قادر باشند عملکردهای هر بخش را بهبود ببخشند.
فرآیندهای گمرکی، کنترل ورود و خروج کالا و ارز از مرزها، اجرای قوانین بین‌المللی، تعیین عوارض گمرکی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در تجارت‌های بین‌الملل، از جمله مباحثی هستند که باید در این رشته آموخت. اگر درک درستی از این مفاهیم داشته باشید، می‌توانید نقش پررنگی در تسهیل تجارت و بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور ایفا کنید. در سال‌های اخیر یکی از نکاتی که از سوی مقامات دولتی مورد توجه قرار گرفته، اجرای سیاست‌های حمایتی از تولید داخلی است. با توجه به پیشرفت‌های صنعتی روزافزون و افزایش تقاضا در کشور، حضور کارشناسان کاربلد و افراد متخصص در بخش‌های مربوطه می‌تواند به کاهش قاچاق کالا و پیشبرد اهداف صنعتی و اقتصادی کشور منجر شود.
دروس و سرفصل‌های آموزشی در رشته مدیریت امور گمرکی
رشته مدیریت امور گمرکی، عناوین درسی مختلفی را به دانشجویان تدریس میکند. این واحدهای درسی مقدمه‌ای بر مبانی نظری و مهارت‌های عملی مورد نیاز برای کار در گمرکات و سازمان‌های مرتبط با تجارت خارجی هستند. داوطلبان این رشته در مجموع باید 133 واحد درسی را بگذرانند تا مدرک کارشناسی خود را دریافت کنند. سرفصل‌هایی که تدریس می‌شوند، از طرف وزارت علوم طراحی شده‌اند و در تمامی دانشگاه‌های کشور، مشابه هستند.
- دروس عمومی: این دسته از واحدهای درسی میان تمامی رشته‌ها مشترک هستند. به‌عنوان مثال می‌توان به اندیشه اسلامی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، دفاع مقدس، تربیت بدنی، زبان انگلیسی و ادبیات فارسی اشاره کرد.
- دروس پایه: دروس پایه ممکن است به‌طور مستقیم در فضای کاری مورد استفاده قرار نگیرند اما پایه‌های دانش و سواد شما را شکل می‌دهند. از جمله عناوینی که در این بخش تدریس می‌شوند می‌توان موارد زیر را نام برد: حقوق اساسی، توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، ریاضی پایه، آمار و کاربرد آن در مدیریت و …
- دروس اصلی: واحدهای درسی همچون مبانی سازمان و مدیریت، مدیریت تولید، مدیریت منابع انسانی و مدیریت مالی در این گروه تدریس می‌شوند.
- دروس تخصصی: دروس تخصصی، همان‌طور که از نامشان پیداست، علم و سواد شما را برای فعالیت به‌عنوان یک متخصص در حوزه مربوطه شکل می‌دهند. این سری واحدهای درسی از اهمیت بالاتری برخوردار هستند. پول و ارز و بانکداری، مبانی تجارت خارجی ایران، حقوق بازرگانی بین‌المللی، اصول طبقه‌بندی کالا در تعرفه گمرکی و سازمان و وظایف گمرک، مثال‌هایی از این دسته عناوین درسی هستند.
مهارت‌ها و توانمندی‌های مورد نیاز برای ورود به رشته مدیریت امور گمرکی و فعالیت شغلی در حیطه مرتبط:
اگرچه تحصیل در دانشگاه کمک میکند به یک نیروی متخصص در حوزه مرتبط تبدیل شوید، اما دارا بودن مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانمندی‌های خاص می‌تواند با افزایش احتمال موفقیت شما در این رشته همراه باشد. یک فرد متخصص در مدیریت امور گمرکی بهتر است مهارت بالایی در برقراری ارتباط با افراد داشته باشد و بتواند معامله را به سمتی ببرد که به نفع خود یا کشور تمام شود. تسلط بر زبان انگلیسی یکی دیگر از پیش‌نیازهایی است که در افراد بااستعداد دیده می‌شود. البته هیچ جای نگرانی نیست چون با همکاری اساتید و فعالیت در فضای دانشگاهی، می‌توانید این ویژگی‌ها و مهارت‌ها را کسب کنید. بعد از فارغ‌التحصیلی و برای فعالیت در محیط کاری باید روحیه بالایی برای کارهای تیمی داشته باشید، مسئولیت‌پذیری یکی دیگر از مولفه‌های مهم است. کار با سیستم‌های اطلاعاتی و آماری نیز مهارتی است که می‌تواند به افزایش سرعت و کارایی در انجام فرآیندهای گمرکی کمک کند.
فرصت‌های شغلی و بازار کار فارغ‌التحصیلان در رشته مدیریت امور گمرکی
گمرک جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‌ترین سازمان‌های دولتی برای فعالیت افراد متخصص در این حوزه است. همه شهرستان‌های مرزی و همه کلان‌شهرها بخشی از مسئولیت اداره فعالیت‌های اقتصادی و بین‌المللی را به گمرک می‌سپارند و شما می‌تواند به یکی از کارمندان این مجموعه بزرگ تبدیل شوید. صنایع تولیدی و شرکت‌های فعال در حوزه تجارت بین‌الملل نیز از دیگر نهادهای دولتی برای اشتغال به‌شمار می‌روند. افراد فارغ‌التحصیل و توانمند می‌توانند به‌عنوان کارشناس و مدیر امور گمرکی، ارزیاب کالا، بارشمار، مشاور امور گمرکی، مدیر ترخیص یا بخشی از کادر اداری مشغول به کار شوند. موسسات خصوصی و غیردولتی نیز گزینه مناسبی برای اشتغال به‌شمار می‌روند. دفترهای واردات و صادرات کالا یکی از مهم‌ترین و پررنگ‌ترین فرصت‌های شغلی هستند.
برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، چه گزینه‌هایی پیش روی افراد است؟
مدیریت امور گمرکی از جمله رشته‌هایی است که امکان ادامه تحصیلات در گرایش‌های تخصصی مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را دارد. یک قانون نانوشته میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان این رشته، اهمیت بالای تجربه و حضور در فضاهای کاری است؛ یعنی دانشجویان آگاه‌تر در طول دوره تحصیل کارشناسی تلاش می‌کنند در محیط‌های کاری مرتبطی حضور یابند و مهارت‌های خود را ارتقا دهند. با این وجود، تحصیلات هنوز یکی از مهم‌ترین فاکتورها در مسیر رسیدن به هدف است. با کسب دانش تخصصی در زمینه‌های خاصی همچون حقوق بین‌الملل، تحلیل سیاست‌های اقتصادی و توسعه تجارت بین‌الملل، می‌توانید فرصت‌های شغلی بهتری کسب کنید و جایگاه و درآمد خود را ارتقا بخشید.
جمع‌بندی از رشته مدیریت امور گمرکی
مدیریت امور گمرکی از رشته‌های شناور علوم انسانی است؛ یعنی دانش‌آموزان از سایر رشته‌ها مثل تجربی و ریاضی و فیزیک نیز می‌توانند به تحصیل در این حوزه مشغول شوند. اگر رتبه مطلوبی در کنکور سراسری کسب نکرده‌اید، هیچ جای نگرانی نیست چون می‌توانید در دانشگاه‌های دولتی، پیام نور و آزاد نیز این رشته را ادامه دهید.
تجارت از گذشته تا به امروز یکی از ارکان اساسی هر جامعه و تمدنی بوده است؛ حتی در کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌های باستانی نیز ردپای مبادله کالاها را می‌بینیم. از چند قرن گذشته تا به امروز، تجارت بین‌الملل میان ملت‌ها و کشورها به یکی از حوزه‌های کلیدی تبدیل شده است. ترافیک کاری و حجم مبادلات تجاری روزبه‌روز در حال افزایش است و کمبود نیروی متخصص در بخش‌های مختلف این فرآیند به چشم می‌خورد؛ یعنی بازار کار فاصله زیادی تا اشباع شدن دارد و هم‌اینک از ورود افراد توانمند استقبال میکند. با کسب دانش و مهارت‌های لازم در این زمینه می‌توانید در بهبود فرآیندهای تجاری و پیشرفت اقتصادی کشور نقش پررنگی ایفا کنید و فرصت‌های متعددی برای کار در شرکت‌های بازرگانی، صادرات و واردات، ترخیص کالا و مشاوره‌های تجاری داشته باشید. به همین دلیل، می‌توان گفت که انتخاب این رشته نه‌تنها پشیمانی به همراه ندارد، بلکه فرصتی ارزشمند برای ساختن آینده‌ای موفق و پویا خواهد بود.