انتخاب رشته کاری است که دانش‌آموزان باید پس از اعلام نتایج کنکور با توجه به سلایق، توانمندی‌ها و رتبه‌ای که در کنکور کسب کرده‌اند، انجام دهند. در فرایند انتخاب رشته و دانگاه مناسب باید فاکتورهای متنوعی را در نظر گرفت که متأسفانه بعضی دانش‌آموزان و یا والدین آنها را در نظر نمی‌گیرند. به عنوان مثال علاقمندی دانش‌آموزان به رشته‌ی انتخابی یکی از مهم‌ترین فاکتورهاست که عموماً هم در نظر گرفته نمی‌شود. یک دلیل برای این امر آن است که دانش‌آموزان اطلاعات کافی از رشته‌های مختلف ندارند و به دلیل نداشتن درک درست از یک رشته نمی‌توانند میزان علاقه و یا توانمندی خود در یک رشته را به درستی متوجه بشوند. امروزه به لطف اینترنت و فضای مجازی دانش‌آموزان می‌توانند از جزئیات هر رشته تا حد زیادی باخبر گشته و با داشتن اطلاعات کافی از رشته‌ها، رشته‌ی مناسب خود را انتخاب کنند. هدف اصلی این متن نیز آشنا کردن دانش‌آموزان با یکی از رشته‌های دانشگاهی نسبتاً محبوب بین دانش‌آموزان رشته‌ی تجربی، یعنی رشته‌ی روان‌شناسی، است. در این راستا ابتدا یک معرفی کلی از این رشته به عمل آمده و سپس جزئیات بیشتری در مورد آن شامل گرایش‌های این رشته، دروس دانشگاهی آن، آینده و بازار کار آن ارائه شده است.
معرفی کلی رشته‌ی روان‌شناسی
علم روان‌شناسی ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد؛ در علم روان‌شناسی به رفتار انسان‌ها در ارتباط با محیط اطراف خود و دیگر افراد و همچنین تفاوت این رفتارها پرداخته می‌شود. در واقع علم روان‌شناسی سعی می‌کند رفتار انسان‌ها در سنین مختلف را در مواجهه با افراد و وقایع مختلف تحلیل نماید و از این رو تحلیل ادراک، احساس، شخصیت، هوش، هیجان و انگیزه در این علم بسیار صورت می‌پذیرد. در صورتی که ویژگی‌های زیر را در خود می‌بینید، پیشنهاد می‌کنیم حتماً به رشته‌ی روان‌شناسی به طور جدی فکر کنید:
- توانایی بالا در تصمیم گیری و حل مسائل مختلف
- علاقمندی به کمک کردن به مردم در راستای حل مشکلات آنها
- علاقمندی به شناخت تمایلات انسان ها و درک رفتار آنها
این رشته اهمیت بسیاری به خصوص در زندگی‌های پیچیده‌ی امروزی دارد. روابط پیچیده‌ی انسان‌ها با هم و با محیط اطرافشان در زندگی روزمره باعث شده است که امروزه بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته، انسان‌ها برای حل مشکلات عمدتاً درونیشان نیازمند کمک روان‌شناسان و متخصصان باشند. علم روان‌شناسی با در نظر گرفتن نیازهای طبیعی انسان‌ها و تکیه بر تحقیقات علمی و تجربی می‌تواند احساسات انسان‌ها را بفهمد و رفتارهایشان را توجیه کند. بهترین دانشگاه‌های ایران برای رشته‌ی روان‌شناسی به شرح زیر هستند:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه شهید بهشتی
- دانشگاه علامه طباطبایی
- دانشگاه فردوسی مشهد
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه تبریز
گرایش‌های رشته‌ی روان‌شناسی
همان طور که در ابتدا نیز گفتیم، رشته‌ی روان‌شناسی ابعاد گسترده‌ای دارد و در نتیجه گرایش‌های متعددی نیز در این رشته وجود دارد. یک نکته‌ی جالب در مورد رشته‌ی روان‌شناسی که باید بدنید آن است که این علم در مقایسه با بسیار علوم دیگر، بسیار جدید است. در حال حاضر ۵۳ زمینه‌ی مختلف در این رشته توسط انجمن روان‌شناسان آمریکا شناسایی شده است و ممکن است بر این تعداد افزوده نیز بشود. گرایش‌های این رشته عبارت‌اند از:
- روان‌شناسی بالینی: در این گرایش به بررسی، درک، پیش‌بینی و در نهایت درمان ناهنجاری‌ها، ناتوانی‌ها و آشفتگی‌های هیجانی، زیست‌شناختی و روان‌شناختی اجتماعی و فردی افراد پرداخته می‌شود. روان‌شناسی بالینی دارای نقش‌های شش‌گانه‌ی مداخله، درمان، مشاوره، پژوهش، مدیریت و … در راستای درمان و تشخیص بیماری‌ها و همچنین پژوهش در مورد آنها است.
- روان‌شناسی قانونی: این گرایش در پی تکمیل علم پزشکی قانونی به وجود آمده است و هدف آن بررسی انحرافات اجتماعی و در نهایت برقراری امنیت در جامعه است.
- روان‌شناسی کودکان استثنایی: این گرایش پیرامون مسائل مربوط به کودکان استثنایی از جمله کودکان عقب مانده‌ی ذهنی، کودکان بسیار تیزهوش، کودکان دارای ناتوانی‌های جسمی، حرکتی و ذهنی و یا حتی کودکان کم‌بینا و یا نابینا تحقیق می‌کند.
- روان‌شناسی اجتماعی: این گرایش علم روان‌شناسی را در بستر جامعه و اجتماع بررسی می‌نماید و در واقع تحلیل اثر حضور افراد و یا گروه‌های مختلف بر نوع رفتار یک فرد و تعامل میان انسان‌ها پایه‌ی گرایش روان‌شناسی اجتماعی را تشکیل می‌دهد.
- زیست‌روان‌شناسی: این گرایش علم روان‌شناسی را با علوم اعصاب ترکیب نموده و شیوه‌های تأثیر مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی (نورون‌ها و …) بر رفتار، افکار و عواطف انسان‌ها را تحلیل و تفسیر می‌نماید. این گرایش ارتباط تنگاتنگی با روان‌شناسی تکاملی و روان‌شناسی تطبیقی دارد.
- روان‌شناسی صنعتی – سازمانی: این گرایش از جمله گرایش‌ها جدیدتر رشته‌ی روان‌شناسی است و به بررسی مسائل مربوط به نیروی انسانی و محیط‌های کاری می‌پردازد. پس از توسعه‌ی اقتصادی بسیاری از کشورها این گرایش هویتی مستقل پیدا نمود و امروزه در ایران نیز بسیار مطرح است. یک روان‌شناسی صنعتی – سازمانی در یک سازمان و یا شرکت می‌تواند مشکلات کارکنان با هم در رده‌های مختلف را حل نموده و محیط کاری را برای کارمندان به محیطی آرام و به دور از تنش‌های غیر ضروری تبدیل کند.
- روان‌شناسی رشد: این گرایش به توصیف و تفسیر تغییرات در طول زندگی افراد می‌پردازد. درست است که در این گرایش مراحل زندگی افراد از تولد تا مرگ بررسی می‌شود، با این حال هدف اصلی این گرایش بررسی دوره‌های بسیار مهم کودکی و نوجوانی است.
- روان‌شناسی مدرسه: هدف اصلی این گرایش بهبود روابط دانش‌آموزان با یکدیگر و همچنین با اولیا و دبیران و در نهایت ایجاد محیطی امن، سالم، آرام و شاد در مدارس است. به دلیل اهمیت بالای این گرایش، تقاضای روان‌شناسان برای گرفتن تخصص در این گرایش و کار در مدارس در کشورهای توسعه‌‌یافته‌ای همچون آمریکا بسیار بالا است.
با مطالعه‌ی توضیحات این گرایش‌ها حتماً درک بهتری از دانش روان‌شناسی در حوزه‌های مختلف و محیط‌های کاری روان‌شناسان پیدا کرده‌اید. لازم به ذکر است که گرایش‌های فوق لزوماً گرایش‌های تحصیلی رشته‌ی روان‌شناسی نیستند و در واقع دانشگاه‌ها عموماً گرایش‌های روان‌شناسی بالینی، روان‌شناسی بالینی کودک و نوجوان، روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، روان‌شناسی شخصیت، روان‌شناسی عمومی و روان‌سنجی (سنجش و اندازه‌گیری) را در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می‌دهند. گرایش‌های فوق در واقع حوزه‌های مختلف فعالیت روان‌شناسان را نشان توصیف می‌نمایند. در ادامه‌ی توضیحات داده شده لازم است کمی با وظایف روان‌شناسان حوزه‌های فوق‌الذکر نیز آشنا شوید. روان‌شناسان مشاوره در حل مشکلات و تصمیم‌گیری در زمان‌های پراسترس به مراجعه‌کنندگان خود راهنمایی داده و کمک می‌کنند. وظیفه‌ی اصلی روان‌شناسان بالینی نیز کمک کردن به مراجعه‌کنندگان در شرایط نگرانی، اضطراب، افسردگی و سایر بیماری‌های روانی است. روان‌شناسان جرم‌شناسی با استفاده از تئوری‌های علم روان‌شناسی جرایم مختلف را شناسایی کرده و در راستای بهبود مجرمین فعالیت می‌کنند. وظیفه‌ی اصلی روان‌شناسان سلامت نیز گسترش رفتار و نگرش سالم در افراد به هدف بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها است. در آخر، وظیفه‌ی روان‌شناسان ورزشی نیز بهبود عملکرد مربیان و مدیریت رقابت ورزشکاران است.
دروس دانشگاهی رشته‌ی روان‌شناسی
دروسی که دانشجویان رشته‌های مختلف می‌گذرانند، خود عاملی برای تشخصی میزان علاقه‌ی دانش‌آموزان به رشته است. به همین دلیل بهتر است دانش‌آموزان قبل از انتخاب یک رشته، یک دید کلی نسبت به دروس آن رشته داشته باشند. در مقطع کارشناسی رشته‌ی روان‌شناسی دانشجویان باید ۱۴۴ واحد بگذرانند. این واحدها در ۴ دسته‌ی زیر قرار می‌گیرند:
- دروس عمومی: این دروس در کل ۲۳ واحد را تشکیل می‌دهند و عبارت‌اند از ادبیات فارسی، زبان عمومی، تربیت بدنی ۱ و ۲، مبانی نظری اسلام، اخلاق اسلامی، آشنایی با منابع اسلامی، انقلاب اسلامی و تاریخ وتمدن اسلامی.
- دروس پایه و اصلی: این دروس در کل ۷۱ واحد را تشکیل می‌دهند و عبارت‌اند از فیزیولوژی عمومی، روان‌شناسی احساس و ادراک، روان‌شناسی فیزیولوژیک، متون روان‌شناسی به زبان‌های خارجی ۱، روان‌شناسی تجربی، انگیزش و هیجان، روان‌سنجی، آسیب‌شناسی روانی ۱، روان‌شناسی مرضی کودک، علم‌النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی، کلیات فلسفه، روان‌شناسی یادگیری، روان‌شناسی تربیتی، روان‌شناسی اجتماعی، شخصیت، بهداشت روانی، تاریخچه و مکاتب روان‌شناسی، روان‌شناسی عمومی ۱ و ۲، آمار استنباطی، روان‌شناسی رشد ۱ و ۲، آمار توصیفی، مبانی جامعه‌شناسی و روش تحقیق در روان‌شناسی.
- دروس اختصاصی اجباری: این دروس در کل ۴۰ واحد را تشکیل می‌دهند و عبارت‌اند از آسیب‌شناسی روانی ۲، سمینار در مسائل روان‌شناسی عمومی، روان‌شناسی جنایی، ارزشیابی شخصیت، روان‌شناسی هوش و سنجش آن، روان‌شناسی پویایی گروه، روان‌شناسی کودکان استثنایی، اختلالات یادگیری، پژوهش‌های علمی (انفرادی) در روان‌شناسی عمومی، روان‌شناسی مشاوره و راهنمایی، مقدمات نوروپسیکولوژی، تفکر و زبان، طرح‌های پژوهشی آزمایشگاهی و متون روان‌شناسی عمومی ۲.
- دروس اختصاصی انتخابی: این دروس در کل ۱۰ واحد را تشکیل می‌دهند و دنشجویان باید این ۱۰ واحد را بر اساس حسطه‌ی مورد علاقه‌ی خود از میان دروس کاربرد کامپیوتر در تجزیه و تحلیل آماری، مقدمات ریاضی، روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، اعتیاد (سبب‌شناسی و درمان آن)، نگرش‌ها و تغییر آن، آسیب‌شناسی اجتماعی، روان‌شناسی اجتماعی و کاربردی، فلسفه اسلامی، روان‌شناسی مدیریت، انسان‌شناسی در اسلام، مددکاری اجتماعی، روان‌شناسی تفاوت‌های فردی، روان‌شناسی اجتماعی و تجربی، روان‌شناسی و آموزش کودکان معلول، روان‌شناسی کودکان تیزهوش و آموزش‌های آنها (فقط برای شاخه عمومی و گرایش بالینی) و بازپروری معلولین، انتخاب نمایند.
آیندهی رشته‌ی روان‌شناسی
بازار کاری آیندهی روان‌شناسی در ایران حتی روشن‌تر بازار کاری فعلی این رشته است. به طور کلی روان‌شناسان می‌توانند در مراکزی همچون بهزیستی‌ها، نیروی انتظامی، شهرداری‌ها، سازمان زندان‌ها، کانون اصلاح و تربیت، مراکز مشاوره، خانه‌های سالمندان، مهدکودک‌ها، بیمارستان‌ها، سازمان آموزش و پرورش و … مشغول به کار گردند. در حال حاضر میزان درآمد روان‌شناسان در بازه‌ی ۵ تا ۱۵ میلیون تومان برآورد می‌شود و طبیعتاً میزان درآمد بیار به مهارت‌ها و کیفیت عملکرد‌های خود افراد بستگی دارد.