معمولاً دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف در آزمونهای آزمایشی مختلفی شرکت می‌کنند. شرکت در آزمونهای آزمایشی باعث میشود دانش‌آموزان از ابتدای سال تحصیلی همگام با برنامه‌ی آزمون خود درس بخوانند و جمع‌بندی کنند. برخی از دانش‌آموزان که در آزمونهای آزمایشی شرکت نمی‌کنند، سعی می‌کنند با برنامه‌ی یکی از آزمونهای مطرح در کشور، مطالعات درسی خود را پیش ببرند که در این مسیر دانش‌آموزان تا حد زیادی موفق نخواهند شد. مطالعات و تجربیات مشاوران و دبیران نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد دانش‌آموزان تا انگیزه‌ای قوی برای مطالعه نداشته باشند نمی‌توانند مطالعات دقیق و خوبی داشته باشند. این انگیزه را شرکت در آزمونهای آزمایشی تأمین می‌کند. در این مقاله قصد دارم اطلاعات کاملی از ۴ آزمون مطرح کشوری به عناوین قلم‌چی (کانون فرهنگی آموزش)، گاج، سنجش و گزینه دو را در اختیار شما بگذارم. همچنین آزمون مناسب برای طیف‌های مختلف دانش‌آموزان را معرفی کنم. در این مقاله ابتدا توضیحات جامعی درباره‌ی هر یک از آزمون‌ها داده میشود، سپس با مقایسه‌ی آن‌ها، مناسب‌ترین آزمون برای هر طیف از دانش‌آموزان معرفی خواهد شد.
آزمون قلم‌چی
آزمونهای قلم‌چی در پایه‌های دوم تا ششم دبستان، متوسطه اول، تمامی پایه‌ها و رشته‌های متوسطه دوم حتی دانش‌آموزان هنرستان، هر دو هفته یکبار برگزار میشود. این آزمون‌ها در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۹۹ سطح نسبتاً ساده‌ای داشتند که با میزان سختی سوالات کنکور ۱۴۰۰ متفاوت بود. البته آزمونهای قلم‌چی از دیرباز در سه درس زبان انگلیسی، ریاضی و زیست سوالات دشواری داشته است اما به دشواری سوالات کنکور ۱۴۰۰ نمی‌رسید. جامعه‌ی آماری آزمونهای قلم‌چی در سال‌های ۹۰ تا ۹۷ بسیار بالا بود و پرجمعیت‌ترین آزمون آزمایشی کشور محسوب می‌شد اما بعد از سال ۹۸ این آمار رو به کاهش بوده است. یکی از مشکلات بزرگ آزمونهای قلم‌چی، افشای سوالات و حتی پاسخنامه قبل از آزمون‌ها بود که ترازها و رتبه‌ها را به‌ویژه برای رتبه‌های برتر، غیرواقعی می‌کرد. شاید دلیل کاهش جامعه‌ی آماری هم همین بوده است.
کارنامه و صفحه‌ی شخصی دانش‌آموزان در سایت امکانات بسیار زیادی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد و از جمله‌ی این امکانات می‌توان به انواع کارنامه‌ها مثل مبحثی، رنگی و… که بسیار کاربردی هستند، اشاره کرد. پاسخنامه تشریحی این آزمون دانش‌آموز را مجبور به مطالعه‌ی خود می‌کند، زیرا گزینه‌ی صحیح به طور صریح در آن بیان نشده است و دانش‌آموز برای یافتن گزینه‌ی صحیح حتماً باید پاسخ تشریحی را بخواند. نکته‌ی دیگری که باید برای آزمونهای قلم‌چی بیان کرد، عملکرد نسبتاً ضعیف در پیش‌بینی سوالات کنکور است. آزمونهای جامع قلم‌چی برای کنکوری‌ها که حدوداً از یک ماه تا یک هفته قبل از کنکور برگزار میشود، در پیش‌بینی سوالات کنکور نتوانسته عملکرد خوبی را ارائه دهد.
آزمون گاج
آزمونهای گاج برای پایه‌های چهارم، پنجم، ششم، همه‌ی پایه‌های متوسطه اول و رشته‌های ریاضی، تجربی و انسانی متوسطه دوم در همه‌ی مقاطع برگزار میشود. این آزمون نیز مانند آزمونهای قلم‌چی هر دو هفته یک بار برگزار میشود. سوالات این آزمون سطح بالایی ندارند و تقریباً در حد و اندازه کنکورهای گذشته (بجز ۱۴۰۰) است. موسسه بین‌المللی گاج بیشتر تمرکز خود را روی چاپ کتاب‌های آموزشی متعدد گذاشته و روی آزمونهای خود سرمایه‌گذاری نکرده است؛ به همین دلیل جامعه آماری بسیار پایین‌تری نسبت به سایر آزمون‌ها دارد. اگر بخواهم از مزیت‌های این آزمون حرفی بزنم، باید به عدم افشای سوالات اشاره کنم بنابراین نتایج کاملاً واقعی است. البته این جمله به این معنا نیست که درصد افشای سوالات در آزمونهای گاج صفر مطلق است.
اما این درصد آنقدر ناچیز است که می‌توان از آن صرف‌نظر کرد. کارنامه‌ی این آزمون نیز تقریباً مشابه با آزمون قلم‌چی است. اما صفحه‌ی شخصی دانش‌آموزان در سایت امکانات کمتری نسبت به قلم‌چی دارد. پاسخنامه تشریحی این آزمون، بعد از آزمون به دانش‌آموزان داده میشود و یا از سایت گاج قابل دریافت است. این پاسخنامه دارای گزینه‌ی صحیح و پاسخ‌های کامل و جامع است. در آزمونهای جامع پایانی که برای کنکوری‌ها برگزار میشود، سوالات آزمون با سوالات کنکور شباهت‌هایی دارد که از این حیث باید عمکرد آن را خوب ارزیابی کرد.
آزمون سنجش
شرکت تعاونی خدمات آموزشی سازمان سنجش آموزش کشور که وابسته به سازمان سنجش است، برگزاری آزمونهای سنجش را بر عهده دارد. این آزمون فقط برای رشته‌های ریاضی، تجربی و انسانی در پایه‌های دهم و یازدهم و همچنین برای کنکوری‌ها برگزار میشود. البته این آزمون‌ها برای داوطلبان کنکور رشته‌های هنر و زبان نیز برگزار میشود. معمولا آزمونهای سنجش هر ۴ هفته یک بار برگزار میشود، اما این یک قانون کلی نیست و با نیم‌نگاهی به برنامه‌ی آزمونهای سنجش متوجه خواهید شد که بازه‌های سه هفته‌ای و یا پنج هفته‌ای نیز در برنامه دیده میشود. آزمونهای مرحله‌ای سنجش که در طول سال تحصیلی برگزار میشود، جامعه آماری بالایی ندارد اما در آزمونهای جامع می‌توان ادعا کرد که بیشترین جامعه‌ی آماری را در بین همه‌ی آزمون‌ها دارد.
در آزمونهای سنجش نیز افشای سوالات وجود دارد؛ آمار افشا زمانی که آزمون‌ها به صورت حضوری برگزار می‌شد، زیاد بود اما با برگزاری این آزمون‌ها به صورت آنلاین، آمار افشای سوالات کاهش یافته است. کارنامه‌ی نهایی آزمونهای سنجش معمولاً روز شنبه (روز بعد از آزمون) صادر میشود که اطلاعات خوبی از جمله رتبه‌ی معادل کنکور را به دانش‌آموزان ارائه می‌دهد. البته تا ساعت ۲۱ همان روز آزمون کارنامه اولیه که تعداد صحیح، غلط، نزده و درصد هر درس را نشان می‌دهد، روی سایت قرار می‌گیرد. پاسخنامه تشریحی آزمونهای سنجش، یک پاسخنامه کامل است اما در نوشتن راه حل‌ها گاهی خلاصه نویسی می‌کند و برخی از قسمت‌های محاسبات را حذف می‌کند. اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم باید بگوییم سوالات آزمونهای مرحله‌ای استاندارد نیستند و برخی از سوالات بسیار دشوار و برخی دیگر نیز ساده هستند.
اما داستان آزمونهای جامع سنجش متفاوت است. با دو آزمون جامع آخر سنجش می‌توان فهمید سطح سوالات کنکور در هر درس چگونه است و حتی تا حد زیادی می‌توان بودجه‌بندی سوالات را در کنکور پیش‌بینی کرد. با یک مثال این مطلب برای شما روشن‌تر خواهد شد. سوالات ریاضی تجربی دو آزمون جامع آخر سنجش برای کنکور ۱۴۰۰، به نظر بسیاری از دانش‌آموزان و دبیران ریاضی غیر استاندارد و بسیار دشوار آمد. به طوری که خودم هم با سابقه‌ی پنج سال تدریس ریاضی باور داشتم که این سوالات غیراستاندارد هستند و در کنکور چنین سوالاتی مطرح نمی‌شود. زیرا برخی از سوالات بسیار دشوار، محاسبات سنگین، طولانی و ایده‌دار بود. اما در کمال تعجب دیدیم که سوالات ریاضی کنکور تجربی (و همه‌ی رشته‌ها) همانطور دشوار و وقت‌گیر بود. بنابراین آزمونهای جامع سنجش یک پیش‌زمینه‌ی کلی از کنکور به ما می‌دهد.
آزمون گزینه دو
آزمونهای گزینه دو چند سالی است که معروف‌تر از قبل شده و طبعاً جامعه آماری آن نیز بالا رفته است. دانش‌آموزان هر سه هفته یک بار باید در روز جمعه، در این آزمون شرکت کنند. این آزمون برای متوسطه اول و دوم را در رشته‌های مختلف برگزار میشود. در سال تحصیلی گذشته بجز سوالات آزمونهای جامع سنجش، سخت‌ترین سوالات در بین آزمون‌ها را داشته باشد. دانش‌آموزی را دیدم که در دوران جمع‌بندی وقتی با «جمع‌بندی به روش سه روز یکبار» سوالات کنکور سال‌های اخیر را از خود آزمون می‌گرفت، به مراتب درصدی بهتری از آزمونهای گزینه دو کسب می‌کرد. این موضوع، نشان از دشواری سوالات گزینه دو دارد که اتفاقاً با کنکوری مانند ۹۹ و ۱۴۰۰ این سختی کاملا طبیعی است.
سوالات آزمون گزینه دو نیز افشا دارد ولی آنقدر این آمار محدود است که تاثیر آنچانی در نتایج سایر دانش‌آموزان نخواهد داشت. پاسخنامه گزینه دو هم مانند پاسخنامه‌ی آزمونهای گاج کامل است. کارنامه و صفحه‌ی شخصی دانش‌آموزان در سایت گزینه دو، امکانات و ابزار بسیاری را برای تحلیل دقیق‌تر آزمون‌ها برای دانش‌آموزان فراهم کرده است که در سریع‌ترین زمان بتوانند بیشترین بازده را برای تحلیل آزمون داشته باشند. آزمونهای جامع گزینه دو عملکرد نسبتاً خوبی در پیش‌بینی سطح و سوالات کنکور داشته است.
آزمون مناسب برای هر طیف از دانش‌آموزان
- دسته اول (دانش‌آموزان ششم و نهمی): دانش‌آموزان ششم و نهمی که قصد شرکت در آزمونهای ورودی مدارس نمونه دولتی، تیزهوشان و برتر دارند، بهتر است برای تجربه‌ی شرایط آزمون و داشتن یک محرک برای مطالعه چندین آزمون آزمایشی را تجربه کنند. آزمونهای قلم‌چی در این مقاطع نتایج درخشانی در سال‌های گذشته داشته و این نشان‌دهنده‌ی پیشرفت دانش‌آموزان با آزمونهای قلم‌چی است. پس به این دانش‌آموزان پیشنهاد میشود در پایه‌ی ششم و نهم در آزمونهای قلم‌چی ثبت‌نام و در تمامی آزمون‌ها شرکت کنند.
- دسته دوم (دانش‌آموزان دهم و یازدهمی): این دسته از دانش‌آموزان تجربه‌ی شرایط آزمون را از همان ابتدای متوسطه دوم شروع می‌کنند. از طرف دیگر، آزمون یک محرک قوی برای مطالعه‌ی دقیق‌تر و حل تست در طول سال تحصیلی است. هر چه در این دو پایه دانش‌آموزان تلاش بیشتری داشته باشند، به همان میزان در سال کنکور راحت‌تر خواهند بود. به این دانش‌آموزان پیشنهاد میشود که در آزمونهای قلم‌چی شرکت کنند. دلیل این پیشنهاد کوتاه بودن بازه‌ی بین دو آزمون (دو هفته) است که حجم کمتری را باید مطالعه کنند و خود را مورد سنجش قرار دهند. دلیل عدم پیشنهاد گاج، جامعه آماری پایین آن است.
- دسته سوم (دانش‌آموزان دوازدهمی): این دانش‌آموزان برای موفقیت در کنکور باید در یکی از آزمون‌ها شرکت کنند که شرایط جلسه‌ی کنکور را تجربه کنند. مورد مهم‌تر هم سنجش خود در بازه‌های کوتاه است که باعث میشود هر مشکلی در مطالعه وجود دارد نمایان شود و دانش‌آموز فرصت کافی برای جبران اشتباه را خواهد داشت. به این دانش‌آموزان آزمونهای گزینه دو پیشنهاد میشود که هر سه هفته یکبار با سوالاتی استاندارد و هم‌سطح کنکور و با جامعه‌ی آماری بالا خود را بسنجند.
نکته مهم: این دانش‌آموزان باید حتماً دو آزمون جامع آخر سنجش را شرکت کنند که هم رتبه‌ی معادل کنکور بگیرند و هم با فضای سوالات کنکور آشنا شوند. همانطور که بالاتر نیز گفته شد، این آزمون‌ها شباهت زیادی با کنکور دارند.
- دسته چهارم (دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل): این داوطلبان چون تجربه‌ی آزمون را در سال قبل دارند بهتر است به جای گزینه دو در آزمونهای سنجش شرکت کنند که هر بار که آزمون می‌دهند، در حجم بالایی خود را مورد سنجش قرار دهند.