همان‌طور که می‌دانید، تمامی دروس عمومی موجود در کنکور همگی به یک اندازه مهم هستند. اولین درس دفترچه‌ی عمومی کنکور ادبیات فارسی است. هر ساله حدوداً ۴ سؤال از ۲۵ سؤال مربوط به درس ادبیات فارسی به طور مستقیم مربوط به موضوع آرایه‌های ادبی است. همچنین تسلط بالا بر آرایه‌های ادبی می‌تواند به طور غیر مستقیم در جواب دادن صحیح و سریع‌تر به سؤالات قرابت معنایی که بیشترین تعداد را دارند (عموماً ۹ تست از ۲۵ تست کنکور مربوطه به موضوع قرابت معنایی می‌شود)، کمک کند. به همین دلیل تسلط بالای دانش‌آموزان بر آرایه‌های ادبی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. کتاب‌های متعددی برای آموزش بخش‌های مختلف درس ادبیات فارسی در بازار موجود است. در ادامه‌ی این متن یکی از کتب موجود در بازار برای آموزش آرایه‌های ادبی، کتاب آرایه‌های ادبی نشر دریافت، به طور کامل معرفی و بررسی شده است.
کتاب آرایه‌های ادبی نشر دریافت توسط دکتر هامون سبطی با همکاری امیر محمد دهقان مختص دانش‌آموزان تمامی رشته‌ها نوشته شده و تمامی آرایه‌های موجود در کتب درسی دهم، یازدهم و دوازدهم را آموزش می‌دهد. این کتاب برای تمامی دانش‌آموزان مفید خواهد بود اما مشخصاً می‌تواند به دانش‌آموزانی که در بخش آرایه‌های ادبی مشکل دارند، کمک فراوانی کند و مخاطب هدف این کتاب در واقع این دسته از دانش‌آموزان هستند. این کتاب به دلیل آموزش کامل و هدفمندی که ارائه داده است، قادر است تمامی آرایه‌ها را به دانش‌آموزان با هر سطحی آموزش دهد.
بررسی ویژگی‌های کلی کتاب آرایه‌های ادبی نشر دریافت
از ویژگی‌های کلی این کتاب می‌توان موارد زیر را نام برد:
- این کتاب توسط دکتر هامون سبطی با همکاری امیر محمد دهقان در یک جلد با قطع وزیری و با ۳۳۶ صفحه نوشته شده است.
- این کتاب مختص همه‌ی رشته‌ها نوشته شده است و علاوه بر متقاضیان شرکت در کنکور برای دانش‌آموزان پایه‌های دهم و یازدهم نیز قابل استفاده است.
- در این کتاب تمامی آرایه‌های ادبی مورد نیاز دانش‌آموزان با جزئیات لازم به همراه تست و تمرین آموزشی کافی، آموزش داده شده است.
- به کمک این کتاب دانش‌آموزان نه تنها می‌توانند خود را برای سؤالات آزمون‌های آزمایشی و کنکور آماده کنند، بلکه دیگر نگرانی از بابت سؤالات مربوط به آرایه‌های ادبی در امتحانات نیم‌سال اول و دوم مدارس خود نیز نخواهند داشت.
- در این کتاب علاوه بر توضیح هر آرایه به همراه مثال، الگوهای طرح تست نیز بیان شده است.
- این کتاب همچنین برای جلوگیری از اشتباه کردن دانش‌آموزان تفاوت آرایه‌های نزدیک به هم را کامل توضیح داده است. بدین ترتیب دانش‌آموزان دیگر مشکلی در تشخیص مجاز و کنایه از هم نخواهند داشت و یا تفاوت اضافه‌های تشبیهی و استعاری را به خوبی فرا خواهند گرفت.
- در این کتاب تمامی سؤالات مربوط به آرایه‌های ادبی از کنکورهای رشته‌های ریاضی، تجربی، انسانی، هنر و زبان برگزار شده در سال ۱۴۰۰ به همراه پاسخ تشریحی تست‌ها ارائه شده است.
- در ابتدای کتاب آرایه‌های ادبی از انتشارات دریافت، پس از پیش‌گفتار، همه‌ی نمادهای استفاده شده در کتاب در یک کادر خاکستری معرفی شده‌اند. دانش‌آموزان باید حتماً به این کادر توجه نمایند چرا که در جای دیگری از این کتاب نمادها توضیح داده نشده‌اند.
- یکی از ویژگی‌های بسیار خوب این کتاب ارائه‌ی یک «راهنمای درس به درس آرایه‌های ادبی» در ابتدای آن است. در این راهنما برای هر آرایه شماره‌ی دروس و پایه‌ی دروسی که این آرایه در آن‌ها مطرح شده است، در یک جدول نوشته شده است. این جدول به طور خاص می‌تواند زمان مطالعه برای آزمون‌های آزمایشی بسیار مفید باشد؛ چرا که دانش‌آموزان می‌توانند مطابق بودجه‌بندی مباحث امتحانات آرایه‌های مربوطه را از این کتاب به راحتی پیدا کرده و مطالعه نمایند.
- در این کتاب به جز رنگ خاکستری از رنگ دیگری استفاده نشده است. از این رو اگر دانش‌آموزان کتب کمک آموزشی رنگارنگ با طرح‌های گرافیکی متنوع را ترجیح می‌دهند، این کتاب پاسخگوی آن‌ها نخواهد بود. البته لازم به ذکر است که عموماً برای دانش‌آموزان دوره‌ی دوم متوسطه محتوای کتاب به خصوص کتب دروس عمومی مهم‌تر از ظاهر کلی آن است.
- در ابتدای کتاب (داخل جلد) یک کد هدیه ارائه شده است که دانش‌آموزان با خراش دادن اسکرچ مربوطه می‌توانند از این کد استفاده کرده و از بررسی صوتی واژه‌نامه‌های کتب درسی سال دهم تا دوازدهم، خوانش و معنی بیت‌های دشوار این کتاب، تست‌های تکمیلی تناسب مفهومی، آرایه، دستور، لغت و املا و تاریخ ادبیات و آزمون‌های مبحثی و کلی بهره‌مند شوند.
بررسی ساختار کلی کتاب آرایه‌های ادبی نشر دریافت
در ابتدای کتاب دو موضوع «مقدمه‌ای بر آرایه‌های ادبی» و «راهنمای درس به درس آرایه‌های ادبی» ارائه شده است. در مقدمه تعریف کلی آرایه‌های ادبی به همراه چندین مثال بیان شده است و در راهنمای درس به درس شماره‌ی درس و پایه‌ی مربوط به هر آرایه ذکر شده است. به طور کلی این کتاب تمامی آرایه‌های ادبی موجود در کتب درسی پایه‌های دهم تا دوازدهم را در سه دسته‌ی کلی آرایه‌های ادبی لفظی، آرایه‌های ادبی معنوی و آرایه‌های علم بیان طبقه‌بندی نموده است. در این کتاب برای هر آرایه علاوه بر تعریف آرایه، مثال و توضیح نحوه‌ی تشخیص آرایه، تعدادی تمرین تشریحی و تست آموزشی نیز ارائه شده است. این تمارین و تست‌ها همگی دارای پاسخنامه‌ی تشریحی کامل هستند و با هدف تثبیت یادگیری دانش‌آموزان مطرح شده‌اند. همچنین جهت تمرین بیشتر تعدادی تست تمرینی نیز برای هر آرایه در نظر گرفته شده است.
از آن جا که دانش‌آموزان برای پاسخ درست دادن به تقریباً تمامی تست‌های آرایه‌ی کنکور باید تسلطی جامع به همه و یا ترکیب چند آرایه داشته باشند، در این کتاب ۲۷ آزمون دوره‌ای ارائه شده است. هر آزمون دوره‌ای شامل ۱۰ تست می‌شود که در تست‌های این آزمون‌ها بر خلاف تست‌های آموزشی و تمرینی ارائه شده که فقط مربوط به یک آرایه‌ی خاص می‌شوند، باید مفاهیم مربوط به بیش از چند آرایه به کار گرفته شود. به کمک تست‌های آزمون‌های دوره‌ای این کتاب دانش‌آموزان یاد می‌گیرند به صورت ترکیبی از تمامی دانش خود در مبحث آرایه‌های ادبی برای حل تست‌ها بهره ببرند. در ادامه‌ی این بخش تمامی بخش‌های کتاب با جزئیات کامل بررسی شده است:
بخش اول؛ آرایه‌های ادبی لفظی
آرایه‌های آموزش داده شده در این بخش شامل واج آرایی (نغمه‌ی حروف)، سجع (تسجیع)، ترصیع، جناس، واژه‌های ایهام برانگیز و جناس‌های ناهمسان (ناقص) می‌شود. از آن جا که تشخیص آرایه‌های این بخش معمولاً ساده است، این بخش شامل هیچ آزمون دوره‌ای نمی‌شود و مؤلف کتاب در این بخش تنها به تست‌های تمرینی و آموزشی اکتفا کرده است.
بخش دوم؛ آرایه‌های ادبی معنوی
آرایه‌های آموزش داده شده در این بخش شامل مراعات نظیر (تناسب)، تضاد (طباق)، متناقض‌نما یا تناقض (پارادوکس)، عکس (قلب)، لفّ و نشر، تلمیح، تضمین، اغراق (مبالغه، غلو)، حسن تعلیل، مثل، تمثیل و اسلوب معادله، ایهام و ایهام تناسب می‌شود. در این بخش ۸ آزمون دوره‌ای ارائه شده است که دو آزمون اول مربوط به آرایه‌های مراعات نظیر (تناسب)، تضاد (طباق)، متناقض‌نما یا تناقض (پارادوکس)، عکس (قلب) و لفّ و نشر بوده و ۶ آزمون دیگر مربوط به کل آرایه‌های این بخش و بخش اول هستند.
بخش سوم؛ آرایه‌های علم بیان
مفاهیم و آرایه‌های آموزش داده شده در این بخش شامل فرایند تشبیه، آرایه‌ی تشبیه، اضافه‌ی تشبیهی، مجاز، استعاره‌ی مصرحه، استعاره مکنیه، اضافه‌ی استعاری، کنایه، تشخیص (جان‌بخشی)، حس‌آمیزی و الگوهای طرح تست می‌شود. در انتهای این بخش ۱۹ آزمون دوره‌ای از تمامی آرایه‌های آموزش داده شده در کل کتاب ارائه شده است. این آزمون‌ها برای ایجاد تسلط کامل به آرایه‌ها لازم و کافی است.
بررسی ویژگی‌های کلی کتاب آرایه‌های ادبی نشر دریافت
توضیحات ارائه شده برای هر آرایه در درسنامه‌های این کتاب بسیار کامل است. در این درسنامه‌ها علاوه بر بیان تعریف‌ها و مطالب پایه‌ای، نکات ریز مباحث، راه‌های میانبر، نکاتی که فهم آن‌ها با کج‌فهمی همراه بوده و باعث اشتباه دانش‌آموزان می‌شوند، نکات مربوط به مباحث سال‌های قبل و ارتباط بین مفاهیم و آرایه‌های مختلف نیز به خوبی توضیح داده شده است. همچنین در این درسنامه‌ها نکاتی که دانش‌آموزان باید برای تشخیص آرایه‌ها و حل تست‌های مربوطه بدانند، در کادرهای مشخصی با عنوان «خط فکری» ذکر شده است. این نکات در کنار مثال‌های آموزشی فراوان یادگیری دانش‌آموزان را تکمیل می‌نماید.
تست‌های آموزشی و تمرینی ارائه شده در این کتاب یا تألیفی بوده و یا از تست‌های کنکورهای سراسری سال‌های قبل انتخاب شده‌اند. به طور کلی سطح تست‌ها کاملاً منطبق بر سؤالات کنکورهای سراسری است و دانش‌آموزان در صورت دستیابی به تسلط بالا بر تست‌های این کتاب می‌توانند از عملکرد عالی خود در پاسخگویی به تست‌های مربوط به آرایه‌های ادبی در کنکور مطمئن باشند. پاسخنامه‌ی ارائه شده در این کتاب نیز یک پاسخنامه‌ی تشریحی کامل است که جواب هر تمرین یا تست را به خوبی توضیح داده است. همچنین در خلل توضیحات پاسخنامه نکات و تکنیک‌های حل تست فراوان بیان شده است که پیشنهاد می‌شود دانش‌آموزان حتماً به آن‌ها توجه فرمایند. این نکلت و تکنیک‌ها در کادرهای خاکستری مشخص نوشته شده و پیدا کردن آن‌ها در میان توضیحات پاسخنامه بسیار ساده است.
کلام آخر
کتاب آرایه‌های ادبی برای همه‌ی رشته‌ها از نشر دریافت یک منبع کمک آموزشی بسیار مفید برای دانش‌آموزان پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم تمامی رشته‌ها که می‌خواهند همه‌ی آرایه‌های ادبی موجود در کتب درسی را به صورتی منسجم و دقیق فرا گیرند، است. این کتاب با سرلوحه قرار دادن سؤالات کنکورهای سراسری، تمامی آرایه‌های ادبی لازم برای دانش‌آموزان را طی درسنامه‌هایی مفصل به همراه مثال، تست و تمرین آموزشی فراوان آموزش می‌دهد. همچنین این کتاب برای آرایه‌های ادبی ارائه‌ی بسیار جامع و متنوعی از تست‌های کنکوری و تألیفی منطبق بر نظام جدید آموزشی همراه پاسخ‌های تشریحی کامل دارد که باعث می‌شود دانش‌آموزان با هر سطحی بتوانند به کمک این کتاب به نتیجه‌های عالی هم در امتحانات مدارس و هم در آزمون‌های آزمایشی و کنکور دست یابند.