اولین درسی که داوطلبان تمامی رشته‌ها در جلسه‌ی کنکور با آن مواجه می‌شوند، درس ادبیات است. این درس با ضریب ۴، بالاترین ضریب را نسبت به سایر دروس عمومی از آن خود کرده است، بنابراین هم به خاطر ضریب بالا، و هم به دلیل موقعیت استراتژیک این درس در دفترچه‌ی عمومی کنکور، نیاز است که تمهیدات ویژه‌ای برای کسب درصد مطلوب در این درس مهم اتخاذ شود. به طور کلی تستهای درس ادبیات فارسی در کنکور به ۵ مبحث تقسیم می‌شود که این مباحث عبارتند از:
- لغت و املا
- تاریخ ادبیات
- آرایه‌های ادبی
- دستور زبان فارسی
- قرابت معنایی
مبحث «دستور زبان فارسی» ۳ تست از ۲۵ تست درس ادبیات را به خود اختصاص می‌دهد. دانش‌آموزان معمولا به دلیل گستردگی و پراکندگی مطالب دستور زبان و همچنین سطح دشواری سوالات، از پاسخ دادن به سوالات این مبحث در جلسه‌ی کنکور و حتی در آزمون‌های آزمایشی، اجتناب می‌کنند. لذا اگر داوطلبی این مبحث از درس ادبیات را، با روشی اصولی و با استفاده از یک منبع کامل و جامع مطالعه کند و حل تمرین کافی جهت تسلط بر مطالب را داشته باشد، می‌تواند با کسب ۱۲ درصد مربوط به این بخش، از سایر رقبایش پیشی بگیرد و مسیر موفقیت خود در پروسه‌ی کنکور را، هموارتر سازد. در این مطلب قصد داریم که به معرفی بهترین و پرفروش‌ترین کتابهای کمک آموزشی کنکور در مبحث دستور زبان فارسی بپردازیم تا بتوانید با بررسی ویژگی‌ها، ساختار و چیدمان هر چهار کتاب، مناسب‌ترین کتاب را با توجه به سطح علمی و نیازهای خود، انتخاب کنید. این کتاب‌ها عبارتند از:
- دستور زبان فارسی انتشارات نشر الگو
- دستور زبان فارسی انتشارات نشر دریافت
- دستور زبان فارسی انتشارات خیلی سبز
- دستور زبان فارسی انتشارات تخته سیاه
دستور زبان فارسی انتشارات نشر الگو
کتاب دستور زبان فارسی انتشارات نشر الگو در ۳۴۴ صفحه به نویسندگی آقای علیرضا عبدالمحمدی به چاپ رسیده است. فصل‌های این کتاب، بر اساس کتابهای نظام جدید آموزشی و با رویکردی نوین در ۴ بخش اصلی (درسنامه و آموزش، پرسش‌های چهار گزینه‌ای، پاسخنامه‌ی تشریحی و سوالات دستور زبان کنکور سراسری ۱۴۰۰) و ۱۲ فصل تالیف شده است. عناوین این فصول به ترتیب عبارتند از:
- فصل صفر: دو کلمه حرف حساب
در این فصل، نکات مشاوره‌ای مفید و ارزشمندی بیان شده است. مانند اهمیت مطالعه‌ی مبحث دستور زبان، ترتیب مطالعه‌ی مباحث بر اساس بودجه‌بندی کنکور، شیوه یادگیری موثر دستور زبان و روش استفاده از این کتاب جهت کسب نتیجه‌ی مطلوب.
- فصل اول: گروه اسمی
تدریس وابسته‌های پیشین، وابسته‌های پسین، هسته و راه‌های پیدا کردن آن، انواع صفت بیانی، ترکیبات وصفی و اضافی، وابسته‌های وابسته و انواع آن، نمودارکشی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل دوم: نقش کلمات
مفعول، متمم و انواع آن، مسند، نهاد، منادا، مضاف‌الیه و صفت، قید، نقش‌های تبعی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل سوم: جملات چند جزئی
بررسی گذرا و ناگذر بودن فعل و تعیین ساختار و نوع جملات به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل چهارم: انواع‌ها
در این فصل، انواع «واو»، «ی»، «گر»، «به»، «ک»، «ان»، «را»، «چو و چون»، «که»، «تا» و حروف اضافه قدیمی تدریس شده و تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای متعددی نیز طراحی شده است.
- فصل پنجم: جملات ساده و غیرساده
تدریس انواع جملات از نظر ساده یا غیر ساده‌بودن، پایه یا پیرو بودن، حروف ربط وابسته‌ساز و هم‌پایه‌ساز، شمارش جملات و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل ششم: شیوه بلاغی
بررسی شیوه‌ی بلاغی و عادی و نکات آن، جابه‌جایی ارکان جمله در شیوه‌ی بلاغی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل هفتم: حذف
حذف و دلایل آن، انواع حذف از نظر قرینه‌ی معنوی و لفظی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل هشتم: تحول واژه‌ها
در این فصل، به بررسی تحول واژه‌ها از نظر تاریخی، تحول نوشتاری واژگان و … می‌پردازد و تمارین تشریحی و تستی مختلفی جهت تسلط بیشتر بر این مباحث، در انتهای فصل قرار گرفته است.
- فصل نهم: روابط واژه‌ها
بررسی روابط معنایی واژگان، واژه‌های هم‌خانواده، کلمات ممال، کلمات هم‌آوا، واژه‌های دو تلفظی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل دهم: فعل
بن، شناسه، زمان افعال، فعل مجهول، افعال کمکی، افعال اسنادی و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل یازدهم: ضمیر
انواع ضمیر، مرجع ضمایر و … به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل دوازدهم: آزمونک‌های کلّی و ترکیبی
۲۰ آزمون پنج سوالی ترکیبی.
تلاش نویسنده در این کتاب، بر آن بوده که ضمن دسته‌بندی مهندسی شده‌ی مطالب، با مثال‌ها و تمارین متعدد، به تدریس و تفهیم مباحث بپردازد. پرسش‌های چهار گزینه‌ای و تمارین تشریحی این کتاب، به ترتیب سطح دشواری طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین تکنیک‌هایی که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بتوانند سرعت و دقت خود را در حل تستهای این مبحث افزایش دهند، ارائه شده است. درسنامه‌های این کتاب، نسبت به سه کتاب دیگر، خلاصه‌تر و کوتاه‌تر است. پیشنهاد می‌شد دانش‌آموزانی که تسلط نسبی‌ای بر مباحث دستور زبان دارند و قصد دارند مهارت‌هایشان را در پاسخگویی به سوالات این درس ارتقا دهند و بر تسلطشان بیفزایند، از این کتاب استفاده کنند. بنابراین اگر قصد دارید این مبحث را به صورت مستقل و خودآموز (Self Study) یاد بگیرید، بهتر است سراغ ۳ کتاب دیگر که در ادامه معرفی خواهیم کرد، بروید. اکثر تستهای این کتاب را، تستهای تالیفی تشکیل می‌دهند، اما تستهای کنکوری نیز در لابه‌لای تست‌ها مشاهده می‌شود. در بخش پایانی کتاب نیز، سوالات دستور زبان کنکور ۱۴۰۰ تمامی رشته‌ها قرار داده شده است. افزون بر تستهای مبحثی که دانش‌آموزان پس از مطالعه‌ی درسنامه‌ی هر مبحث به حل آنها می‌پردازند، ۲۰ آزمونک در فصل ۱۲ کتاب تنظیم شده که هر کدام ۵ پرسش چهار گزینه‌ای تالیفی و کنکوری را در بر می‌گیرد. تعداد کل تستهای این کتاب، ۶۷۵ تست است که در سه سطح ساده، متوسط و دشوار طبقه‌بندی شده‌اند. این کتاب برای تمامی رشته‌های تحصیلی ریاضی فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی، هنر و زبان قابل استفاده است.
دستور زبان فارسی انتشارات نشر دریافت
این کتاب از انتشارات نشر دریافت، به صورت تک جلدی توسط دکتر هامون سبطی در ۲۷۲ صفحه تالیف شده است. از مهم‌ترین و بارزترین ویژگی‌های این کتاب، می‌توان به درسنامه‌های مفصل و کامل آن اشاره کرد. محتوای آموزشی ارائه شده در این کتاب نسبت به ۳ کتاب دیگر، بسیار جامع‌تر و کامل‌تر است. این کتاب تمامی مباحث مربوط به دستور زبان پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم همه‌ی رشته‌ها از جمله‌ی رشته‌ی انسانی را پوشش می‌دهد. تمارین و تستهای متعدد و فراوانی به همراه پاسخ‌های تحلیلی و تفهیمی در این کتاب گنجانده شده است که می‌تواند نیاز دانش‌آموزان را در آزمون‌های آزمایشی، امتحانات مدرسه و آزمون سراسری کنکور، برآورده کند. درسنامه‌ها و مطالب آموزشی موجود در این کتاب، در ۵ فصل تشریح شده که عناوین و محتوای ارائه شده در این فصول به شرح زیر است:
- فصل اول: جمله
تعریف جمله، انواع جمله از نظر فعل و محتوا، شبه جمله، شمارش جملات، جملات مستقل ساده و مرکب، حروف ربط هم‌پایه‌ساز به همراه تمارین تشریحی، ۱۱ تست آموزشی، ۲۰ تست دوره‌ای و ۱۲ تست سنجشی و پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
- فصل دوم: نقش دستوری اجزای جمله
نقش‌نماهای زبان فارسی، حروف اضافه، حروف ندا و نشانه، جایگاه نقش‌ها در جمله، فعل‌های گذرا و ناگذر، افعال مرکب، پیدا کردن نهاد و مفعول جمله، بدل و نقش‌های تبعی به همراه تمارین تشریحی، ۲۵ تست آموزشی، ۵۰ تست دوره‌ای و ۳۳ تست سنجشی به همراه پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
- فصل سوم: گروه اسمی
بررسی وابسته‌های پیشین و پسین، ترکیب‌های وصفی و اضافی به همراه تمارین تشریحی، ۲۷ تست دوره‌ای، ۲۰ تست سنجشی و پاسخنامه‌ی تشریحی این تست‌ها.
- فصل چهارم: وابسته‌های گروه اسمی
ممیّز، انواع صفت، هسته و روش‌های یافتن آن در گروه اسمی و نمودارکشی به همراه تمارین تشریحی، ۲۰ تست دوره‌ای، ۲۳ تست سنجشی و پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
- فصل پنجم: ساختمان واژه‌ها
بن افعال، تکواژ‌های آزاد و وابسته، پیش‌وندها، میان‌وندها و پس‌وندهای پرکاربرد و مهم و … به همراه تمارین تشریحی، ۱۱ تست آموزشی، ۲۰ تست دوره‌ای، ۱۴ تست سنجشی و پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
در بخش پایانی کتاب دستور زبان فارسی نشر دریافت، تستهای مبحث دستور زبان در کنکور تمامی رشته‌ها در سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ قرار داده شده و در پاسخنامه‌ی تشریحی، به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته است.
دستور زبان فارسی انتشارات خیلی سبز
انتشارات خیلی سبز، ادبیات فارسی جامع کنکور را در قالب یک مجموعه‌ی ۷ جلدی با عنوان هفت خان فارسی کنکور به چاپ رسانده است. خان چهارم از این هفت خان، به مبحث دستور زبان و زبان‌شناسی اختصاص یافته و در ۲۷۵ صفحه توسط آقای سعید بهابادی نوشته شده است. محتواهای آموزشی این کتاب در قالب ۳ فصل اصلی تنظیم شده است که عنوان هر یک از این فصول به صورت زیر است:
- فصل اول: دستور زبان
تدریس فعل، ساختمان جمله‌ی مستقل، انواع «را»، نقش اجزا در جمله، نقش‌های تبعی، جابه‌جایی اجزای جمله، حذف اجزا، گروه اسمی و وابسته‌های وابسته به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل دوم: زبان‌شناسی
نظام معنایی زبان، واژگان دو تلفظی و هم‌آوا و انواع پسوند «ان» به همراه تمارین تشریحی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای.
- فصل سوم: آزمون‌های جامع
۲۵ آزمون جامع ۱۰ تستی.
این کتاب، قلمروهای زبانی سه کتاب فارسی دهم، یازدهم و دوازدهم را به طور کامل پوشش می‌دهد. چیدمان مباحث در هر بخش به این صورت است که ابتدا درسنامه‌ی آموزشی ارائه شده است، سپس تمارین و پرسش‌های چهار گزینه‌ای مطرح شده و در نهایت پاسخنامه‌ی تشریحی این تست‌ها قرار داده شده است. تعداد پرسش‌های چهار گزینه‌ای این کتاب ۷۱۷ تست است و اکثر این تست‌ها تالیفی هستند و مطابق با سطح دشواری و تیپ تستهای کنکور طراحی شده‌اند. همچنین از تستهای کنکورهای سراسری، المپیادهای ادبی و همچنین آزمون‌های آزمایشی کانون فرهنگی آموزش (قلمچی) نیز استفاده شده است. فصل پایانی این کتاب، شامل ۲۵ آزمون جامع تستی ۱۰ تستی است که می‌تواند برای جمع‌بندی و سنجش میزان تسلط دانش‌آموزان بر مباحث، مفید و کاربردی باشد. در کتاب دستور زبان خیلی سبز، جهت منسجم‌تر و منظم‌تر شدن مباحث در ذهن دانش‌آموزان، جداولی ترسیم شده تا مطالب برای دانش‌آموزان راحت‌تر و قابل فهم‌تر شوند. مولف در نگارش پاسخنامه‌ی تشریحی این کتاب، نکته‌ای را از قلم نینداخته و به طور کامل تمامی سوالات را تشریح و بررسی کرده است. یکی از ویژگی‌های جالبی که در این کتاب مشاهده می‌شود، جدول پاسخ‌برگی است که برای دانش‌آموزان در انتهای هر آزمون جامع قرار داده شده که می‌تواند سبب صرفه‌جویی در استفاده‌ی دانش‌آموزان از کاغذ شود. علاوه بر پاسخنامه‌ی تشریحی، پاسخنامه‌ی کلیدی سوالات نیز در انتهای کتاب، جهت مرور سریع پاسخ‌های صحیح آورده شده است. لحن روان و ساده‌ی نویسنده در ارائه‌ی مطالب، سبب شده که درسنامه‌های این کتاب برای تمامی دانش‌آموزان در سطوح ضعیف، متوسط و قوی، قابل استفاده باشد. پیشنهاد می‌شود برای مطالعه‌ی این کتاب، ترتیب مباحث را بر اساس فهرست کتاب دنبال کنید و مطابق با طبقه‌بندی مطالب که هم بر اساس موضوع و هم بر اساس اولویت آموزشی چیده شده است، پیشروی کنید.
دستور زبان فارسی انتشارات تخته سیاه
این کتاب نوشته‌ی آقای دکتر احمد سبحانی است که در ۲۴۶ توسط انتشارات تخته سیاه در یک جلد به چاپ رسیده است. فهرست کتاب شامل ۵ بخش اصلی است که در این بخش‌ها، درسنامه‌های آموزشی و پرسش‌های چهار گزینه‌ای مبحث دستور زبان از کتابهای فارسی دهم، یازدهم و دوازدهم، پوشش داده شده است. طبقه‌بندی مباحث و بخش‌های مختلف این کتاب، به شرح زیر است:
- بخش اول: گروه اسمی
تشخیص هسته‌ی گروه اسمی، وابسته‌های پیشین و پسین و انواع آن، وابسته‌ی وابسته، ترکیب‌های وصفی و اضافی به همراه ۲۰۸ پرسش چهار گزینه‌ای آموزشی و ۳۰ پرسش زمان‌دار در قالب ۳ آزمون پایانی فصل و پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
- بخش دوم: گروه فعلی
تدریس مباحث نوع و زمان افعال، افعال امر و نهی، معلوم و مجهول و … به همراه ۱۴۰ پرسش چهار گزینه‌ای آموزشی و ۱۰ پرسش زمان‌دار در قالب یک آزمون پایانی و پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها.
- بخش سوم: نقش‌ها
در این بخش به بررسی انواع نقش در جمله پرداخته شده است. مانند نهاد، مفعول، متمم، مسند. همچنین افعال اسنادی، ارکان جمله و نقش‌های تبعی نیز آموزش داده شده است. این بخش شامل ۱۹۲ تست آموزشی و ۱۰ تست در قالب ۱ آزمون پایانی است و پاسخنامه‌ی تشریحی این تست‌ها نیز در انتهای همین فصل قرار گرفته است.
- بخش چهارم: نکات گوناگون
مباحث آموزشی مربوط به شیوه‌ی عادی و بلاغی، جابه‌جایی ضمایر، حذف به قرینه، تعداد جملات، جملات ساده و مرکب، روابط معنایی و … به همراه ۱۲۳ پرسش چهار گزینه‌ای، یک آزمون پایانی زمان‌دار ۱۰ تستی و پاسخنامه‌ی تشریحی این تست‌ها در این بخش از کتاب مشاهده می‌شود.
- بخش پنجم: ۲۰ آزمون
۲۰ آزمون تستی ۱۰ سوالی در این بخش طراحی شده که هدف از تنظیم این آزمون‌ها، جمع‌بندی مباحث و حل تست جامع از مبحث دستور زبان است. در مجموع ۲۰۰ پرسش چهار گزینه‌ای به همراه پاسخنامه‌ی تشریحی این پرسش‌ها در این بخش وجود دارد. کتاب دستور زبان فارسی انتشارات تخته سیاه، با تستهای دستور زبان کنکور سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ در تمامی گروه‌های آزمایشی و پاسخنامه‌ی تشریحی و آموزشی این تست‌ها، خاتمه می‌یابد. مولف این کتاب، سعی بر آن داشته که بتواند بر اساس فرمول و تصاویر ذهنی، یادگیری مطالب را برای دانش‌آموزان آسان‌تر کند. درسنامه‌های آموزشی این کتاب از نظر پختگی و کامل‌بودن، بعد از کتاب دستور زبان دکتر هامون سبطی از نشر دریافت، در جایگاه دوم قرار می‌گیرند. دانش‌آموزانی که قصد شرکت در کلاس‌های کنکور را ندارند و می‌خواهند بدون شرکت در کلاس و با استفاده از یک کتاب آموزشی، به تسلط خوبی در این مبحث برسند، این کتاب می‌تواند پیشنهاد مناسبی برایشان باشد. تستهای این کتاب از نظر سطح دشواری، به ۳ دسته تقسیم شده‌اند:
- %۵۰: مختص دانش‌آموزانی که در حد متوسط و برای کسب درصد پنجاه در کنکور تلاش می‌کنند.
- %۷۰: دانش‌آموزانی که در سطح خوب و عالی تلاش می‌کنند و قصد دارند به درصد هفتاد در این درس دست یابند.
- %۹۰: این تست‌ها مختص دانش‌آموزان تیزهوش و مستعد است که خواهان درصد فوق‌العاده در این مبحث‌اند.
بررسی تعداد صفحات و تعداد پرسش‌های چهار گزینه‌ای در این ۴ کتاب
| نام کتاب | تعداد صفحات | تعداد تست |
| دستور زبان فارسی نشر الگو | ۳۴۴ | ۶۷۵ |
| دستور زبان فارسی نشر دریافت | ۲۷۲ | ۳۶۲ |
| دستور زبان فارسی خیلی سبز | ۲۷۵ | ۷۱۷ |
| دستور زبان فارسی تخته سیاه | ۲۴۶ | ۹۲۳ |
جمع‌بندی
با توجه به بررسیهایی که انجام شد، می‌توان گفت که در زمینه‌ی کامل و جامع‌بودن درسنامه‌های آموزشی، کتاب دستور زبان نشر دریافت در صدر قرار می‌گیرد و پس از آن، کتاب تخته سیاه در دومین جایگاه رتبه‌بندی می‌شود. از نظر تستی هم، شایان ذکر است که تستهای موجود در کتابهای نشر الگو، نشر دریافت و تخته سیاه از نظر سطح دشواری، طبقه‌بندی شده‌اند؛ اما این ویژگی در کتاب خیلی سبز دیده نمی‌شود. در مجموع اگر بخواهیم برآیندی نسبت به درسنامه‌های آموزشی و تعداد تست و طبقه‌بندی آنها داشته باشیم، باید بگوییم که کتاب دستور زبان تخته سیاه بهترین کتاب نسبت به ۳ کتاب دیگر است، بعد از آن کتاب دستور زبان نشر دریافت، و در وهله‌های بعدی، کتابهای نشر الگو و خیلی سبز قرار می‌گیرند.