در ابتدا لازم به ذکر است که بدانید این مقاله حاصل چندین سال سابقه‌ی کاری در حوزه‌ی انتخاب رشته است و مطالعه‌ی تمامی بخش‌های آن نیاز به دقت فراوان دارد.
شاید این تصور را داشته باشید که بعد از کنکور دادن، کار به پایان رسیده است. اگر این تصور را دارید سخت در اشتباه هستید؛ اهمیت انتخاب رشته اگر بیشتر از خود کنکور نباشد، کمتر نیست. در انتخاب رشته شما می‌توانید با یک کار اصولی، از کوچک‌ترین شانس‌های قبولی خود استفاده کنید. اگر کار اصولی نباشد، ممکن است حتی مردود شوید، یا در رشته‌ای پذیرفته شوید که به آن علاقه‌ای ندارید. در ضمن هیچ داوطلبی، در هیچ رشته‌ای وجود ندارد که مجاز به انتخاب رشته نشده باشد. یکی از اشتباهات داوطلبان، عدم انجام انتخاب رشته است. دلیل این اشتباه را در ادامه‌ی مطلب خواهم گفت. طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان سنجش، در کنکور ۱۴۰۰، ۶۲ درصد از داوطلبان انتخاب رشته نکرده‌اند. عجیب نیست؟!
انواع پذیرش
در کنکور سال‌های اخیر، دو نوع پذیرش داریم:
- پذیرش بر اساس آزمون: در این نوع پذیرش، هم نتیجه‌ی کنکور سراسری و هم نتیجه‌ی امتحانات نهایی داوطلب مورد بررسی قرار می‌گیرد. البته درصد تاثیر این دو در سال‌های مختلف، متفاوت است. برای قبولی در این نوع پذیرش، حتماً باید در کنکور شرکت کرده باشید.
- پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی: در این نوع پذیرش، قبولی فقط بر اساس نمرات امتحان نهایی است. حتی افرادی که در کنکور شرکت هم نکرده‌اند، می‌توانند برای این نوع از پذیرش، انتخاب رشته کنند.
در این دو نوع پذیرش، هر ساله تعداد کدرشته‌هایی که باید در انتخاب رشته وارد کنید، متفاوت است. مثلاً در کنکور ۱۴۰۰، داوطلبی که در کنکور شرکت کرده بود، می‌توانست ۱۵۰ کدرشته را به صورت ترکیبی از با آزمون‌ها و صرفاً سوابق تحصیلی‌ها وارد سایت کند. همچنین شخصی که در کنکور شرکت نکرده بود، می‌توانست ۱۰۰ کدرشته از بین رشته‌های صرفاً سوابق تحصیلی انتخاب کند و به تریب اولویت، وارد سایت کند.
انواع دوره‌ها
دوره‌هایی که در دفترچه انتخاب رشته وجود دارد، به شرح زیر است:
- روزانه: تحصیل در این دوره رایگان است و در بین عموم مردم با عناوین دولتی و ملی مطرح است.
- نوبت دوم (شبانه): تمامی کلاس‌های داوطلبان این دوره با دانشجویان روزانه مشترک است. تفاوت در هزینه‌ای است که از دانشجویان این دوره دریافت میشود و دانشگاه تعهدی در قبال ارائه‌ی خوابگاه به آنان ندارد. هزینه‌ی این دوره برای دانشجویان، بین ۳ تا ۵ میلیون تومان برای هر ترم است.
- شهریه پرداز (پردیس خودگردان): این دانشجویان برای هر ترم باید هزینه‌ی زیادی را پرداخت کنند که در رشته‌های مختلف متفاوت است. مثلاً برای رشته‌های دندانپزشکی و پزشکی بیش از ۲۰ میلیون تومان و برای رشته‌های مهندسی حدود ۱۲ میلیون تومان برای هر ترم است.
- غیرانتفاعی: در این دوره، دانشجویان هزینه‌ای تقریباً برابر با نوبت دوم پرداخت می‌کنند. معتبرترین دانشگاه غیرانتفاعی کشور، دانشگاه علم و فرهنگ است.
- پیام نور: این دوره، کمترین هزینه را در بین دوره‌های غیررایگان دارد. دانشجویان این دوره، هر ترم مبلغ ۱ تا ۲ میلیون تومان پرداخت می‌کنند. کلاس‌های دانشگاه‌های پیام نور در صورت رسیدن به حدنصاب برگزار میشود؛ اما حضور در کلاس‌ها اجباری نیست. این دوره معمولاً از طرف افراد شاغل مورد استقبال قرار می‌گیرد.
- دانشگاه آزاد: در انتخاب رشته سراسری، تنها ۴ رشته‌ی پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی از دانشگاه آزاد برای رشته‌ی تجربی، باید در ۱۵۰ کدرشته‌ی سراسری وارد شود. سایر رشته‌ها در سایت دانشگاه آزاد، قابل ثبت‌نام هستند. هزینه این دانشگاه تقریباً نصف دوره‌ی شهریه‌پرداز است.
انواع سهمیه‌ها
در دفترچه انتخاب رشته ۵ نوع سهمیه تعریف شده که عبارت‌اند از:
- سهمیه منطقه ۱: مراکز استان‌های پرجمعیت تهران، اصفهان، فارس (شیراز)، آذربایجان شرقی (تبریز) و خراسان رضوی (مشهد)، که از نظر امکانات تحصیلی در سطح بسیار خوبی قرار دارند، جز منطقه ۱ هستند.
- سهمیه منطقه ۲: شهرهایی که از نظر امکانات آموزشی در سطح متوسطی هستند، در این سهمیه حضور دارند. مانند شهر همدان، سمنان، ارومیه و …
- سهمیه منطقه ۳: شهرهایی که از نظر امکانات آموزشی در سطح ضعیفی هستند، جز سهمیه منطقه ۳ محسوب می‌شوند. مانند استان ایلام، شهرقدس و … . داوطلبانی که دارای هرگونه معلولیت جسمی‌حرکتی و ذهنی باشند و همچنین افرادی که سه سال دوره‌ی متوسط دوم خود را در خارج از ایران گذرانده‌اند، جز همین سهمیه به شمار می‌روند.
- سهمیه۵% : جانبازان با درصد کمتر از ۲۵%، همسران و فرزندان آنان، همچنین فرزندان و همسران رزمندگان با حداقل ۶ ماه حضور داوطلبانه در جبهه، دارای این سهمیه هستند.
- سهمیه ۲۵% : سهمیه ۲۵ درصد ایثارگران شامل همسر و فرزندان شهدا، آزادگان و جانبازان بیش از ۲۵% میشود.
سهمیه‌های دیگری نیز اعم از مناطق محروم، استان‌های درگیر بلایای طبیعی، بهیاران و… وجود دارند، اما به دلیل تعداد کم افراد دارای این سهمیه‌ها از توضیح آن‌ها برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب، خودداری شده است.
انواع گزینش‌ها
از صندلی‌های موجود هر کدرشته، ۲۵ درصد به سهمیه ۲۵ درصد و ۵درصد نیز به سهمیه ۵ درصد اختصاص می‌یابد. ۷۰ درصد باقیمانده، بین داوطلبان سهمیه مناطق تقسیم میشود. البته افراد دارای سهمیه ۲۵ درصد برای قبولی در یک رشته، باید حداقل ۷۰ درصد تراز آخرین نفر قبولی سهمیه مناطق در همان رشته را کسب کنند. همچنین افراد دارای سهمیه ۵ درصد برای قبولی در یک رشته، باید حداقل ۷۵ درصد تراز آخرین نفر قبولی سهمیه مناطق در همان رشته را کسب کند. البته ظرفیت خالی سهمیه ۲۵ درصد در هر کدرشته به سهمیه ۵ درصد اختصاص می‌یابد و در صورتی که مجدداً خالی بماند، این ظرفیت متعلق به سهمیه مناطق است. اما یکی مهم‌ترین مواردی که باید در انتخاب رشته بدانید و رعایت کنید، بومی‌گزینی است. برخی از رشته‌ها که در تعداد کمی از دانشگاه‌های کشور دایر است، به صورت کشوری گزینش می‌شوند. در حالی که این رشته‌ها فقط ۵ درصد از رشته‌ها را به خود اختصاص داده و ۹۵ درصد دیگر به صورت بومی، گزینش می‌شوند.
اهمیت بومی گزینی در انتخاب رشته
سه نوع بوم در سیستم سازمان سنجش تعریف شده است:
- استانی
- ناحیه‌ای
- قطبی
رشته‌هایی که تقریباً در همه‌ی استان‌ها دایر است، گزینش بومی استانی و رشته‌هایی که در چند استان کنار هم ارائه میشود ولی در همه‌ی استان‌ها دایر نیست، گزینش بومی ناحیه‌ای دارند. رشته‌هایی که در دو ناحیه کنار هم دایر است، گزینش بومی قطبی دارد. تصویر زیر ناحیه‌ها و قطب‌های مختلف را نشان می‌دهد.
با توجه به بومی گزینی می‌توانید شانس قبولی خود را، به صورت باورنکردنی بالا ببرید. سازمان سنجش رشته‌ها به دوسته‌ی پرمتقاضی و کم متقاضی تقسیم کرده است. رشته‌های متقاضی طبق دفترچه انتخاب رشته ۱۴۰۰ به شرح زیر است:
- رشته ریاضی: مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع
- رشته تجربی: پزشکی، دندانپزکی، داروسازی و دامپزشکی
- رشته انسانی: حقوق، روانشناسی و حسابداری
سایر رشته‌ها را برای توضیح بهتر، کم متقاضی می‌نامیم. هر چند، تعداد قابل توجهی از این رشته‌ها، متقاضی زیادی دارند.
در بومی‌گزینی، برای رشته‌های کم متقاضی، ۸۰ درصد ظرفیت سهمیه مناطق فقط به همان بوم اختصاص می‌یابد و ۲۰ درصد باقیمانده داوطلب آزاد هستند. برای مثال رشته‌ای مثل پرستاری که پذیرش بومی استانی دارد، ۸۰ درصد ظرفیت سهمیه مناطق، به داوطلبان همان استان اختصاص می‌یابد و این شانس قبولی در رشته‌ی پرستاری را برای داوطلبان همان استان به شدت بالا می‌برد. بنابراین الزامی است که هر داوطلب متقاضی رشته‌ی پرستاری، کدرشته‌ی پرستاری استان خود را در بین ۱۵۰ کدرشته‌ی خود قرار دهد.
همچنین برای رشته‌های پرمتقاضی، ۶۰ درصد ظرفیت سهمیه مناطق فقط به همان بوم اختصاص می‌یابد و ۴۰ درصد باقیمانده داوطلب آزاد هستند. برای نمونه ۶۰ درصد ظرفیت سهمیه مناطق رشته‌ی پزشکی با پذیرش ناحیه‌ای، به داوطلبان همان ناحیه متعلق است.
توجه به این موضوع در انتخاب رشته، شانس قبولی را به طور باورنکردنی افزایش می‌دهد.
بهترین نوع چیدمان
ابتدا بهتر است بدانیم که نحوه‌ی بررسی انتخاب رشته توسط سازمان سنجش، چگونه است؛ سپس نکات را مطرح کنیم. سازمان سنجش کدرشته‌های هر نفر را از اولویت ۱ مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر اولویت اول او ظرفیت خالی داشته باشد، داوطلب در همان کدرشته پذیرفته میشود و ۱۴۹ کدرشته‌ی دیگر او مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. اما اگر در اولویت اول، ظرفیت خالی وجود نداشته و افراد با رتبه‌های بهتر، ظرفیت را تکمیل کرده باشند؛ اولویت دوم بررسی میشود. این روال تا زمانی ادامه می‌یابد که داوطلب در یکی از کدرشته‌های انتخابی خود پذیرفته شود. در نهایت اگر داوطلبی در هیچ یک از کدرشته‌های خود پذیرفته نشود، مردود خواهد شد.
برای چیدمان ۱۵۰ کد رشته، موارد زیر را با دقت و تمرکز زیاد رعایت کنید:
- بهترین و موثرترین فرمول در چیدمان انتخاب رشته، مقایسه‌ی دو به دوی کدرشته‌های انتخابی برای اولویت‌بندی است. یعنی دانش‌آموز باید تصور کند که اگر هر یک از دو کدرشته‌ی مورد نظر را قبول شده است. حال باید فکر کند که کدام را انتخاب می‌کند. هر کدام که انتخاب کرد، اولویت بالاتری دارد.
تذکر: با توجه به نکته‌ی گفته شده، در اولویت‌بندی بسیار دقت کنید. باید این کار را به نحوی انجام دهید که برای مثال اگر در اولویت ۳۷ اُم پذیرفته شدید، با خود نگویید: «ای کاش اولویت ۳۸ اُم را قبول می‌شدم!»
- یکی از تصورات رایج و البته غلط در بین داوطلبان این است که هر کدرشته‌ای که احتمال قبولی بیشتری برای آنان را دارد، اولویت اول بزنند که شانس بیشتری داشته باشند. با یک مثال دلیل اشتباه آن را متوجه خواهید شد. اولویت ۱۵۰ اُم داوطلبی با رتبه‌های ۱۰۰۰ زودتر از اولویت اول رتبه ۱۰۰۱ اُم مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس تا تکلیف نفر ۱۰۰۰ اُم مشخص نشود، انتخاب رشته نفر ۱۰۰۱ اُم مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. بنابراین با توجه به فرمول گفته شده بدون توجه به شانس قبولی چیدمان خود را بر اساس علاقه و سلیقه‌ی خود انجام دهید.
- در قسمت «اهمیت بومی‌گزینی در انتخاب رشته» به طور مفصل درباره‌ی شانس قبولی رشته‌ها صحبت شد. بنابراین حتماً کدرشته‌های بوم خود را در انتخاب رشته وارد کنید. البته چیدمان بدون توجه به بومی بودن یا نبودن انجام شود. مهم این است که این کدرشته‌ها را در انتخاب رشته‌ی خود وارد کنید و اولویت‌بندی آن‌ها کاملاً مطابق با علاقه و سلیقه‌ی خود و خانواده‌تان باشد.
- اگر در یکی از رشته‌های روزانه پذیرفته شوید، چه ثبت‌نام کنید، چه ثبت‌نام نکنید، از رشته‌های روزانه‌ی کنکور سال بعد محروم خواهید شد (از کنکور محروم نمی‌شوید، فقط در رشته‌های روزانه غیرمجاز خواهید شد). این قانون حتی در صورت انصراف از رشته‌ی روزانه نیز صدق می‌کند. بنابراین رشته‌های روزانه‌ای را در انتخاب رشته وارد کنید، که در صورت پذیرفته شدن حتماً در آن ثبت‌نام خواهید کرد.
- یک انتخاب رشته‌ی اصولی به ترتیب دارای سه بخش خوش‌بینانه، متعادل و کف قابل قبول است. خوش‌بینانه‌ها کدرشته‌هایی هستند که شانس قبولی کمی دارید اما در انتخاب رشته وارد می‌کنید که شانس خود را در آن‌ها امتحان کنید. در بخش متعادل کدرشته‌هایی را وارد می‌کنید که با رتبه‌ی شما شانس قبولی قابل توجهی دارید. در این بخش، در چیدمان با دقت بیشتری عمل کنید. کف قابل قبول شامل کدرشته‌هایی است که در سال‌های گذشته با رتبه‌های بسیار بدتر از شما قبول شده‌اند و شما قطعاً در این رشته‌ها پذیرفته خواهید شد. با احتمال بسیار بالا شما در بخش متعادل قبول خواهید شد، اما برای اطمینان این بخش را اضافه کنید که مردود نشوید. هرچند اگر انتخاب رشته اصولی باشد، خیلی بعید است که به این بخش برسید. توجه داشته باشید که این سه بخش برای هر رتبه، شامل کدرشته‌های متفاوت است.
- شما می‌توانید ۱۵۰ کدرشته را در انتخاب رشته خود وارد کنید اما لزومی ندارد که همه‌ی این ۱۵۰ تا را پر کنید. هرچند برای اطمینان بیشتر جهت قبولی، خصوصاً در رتبه‌های بالای ۱۰۰۰۰، همه‌ی ۱۵۰ کد را پر کنید.
- اگر داوطلبی علاوه بر گروه آزمایشی اصلی (ریاضی، تجربی و انسانی) خود، کنکور هنر یا زبان‌های خارجی را شرکت کرده باشد، کدرشته‌های هنر و زبان را در صورت علاقمندی، باید در همان ۱۵۰ اولویت خود جای دهد. انتخاب رشته‌ی جداگانه برای این رشته‌ها وجود ندارد.
رشته‌ها و دانشگاه‌های دارای شرایط خاص
برخی از دانشگاه‌ها مانند فرهنگیان، شاهد تهران، بقیه‌الله و … دارای مصاحبه هستند. یعنی علاوه بر شرط رتبه، معدل و تراز کنکور، باید در مصاحبه‌ی این دانشگاه‌ها نیز پذیرفته شوید. در انتخاب رشته شما می‌توانید این کدرشته‌ها را در هر اولویتی بین ۱۵۰ انتخاب خود جای دهید. قبل از اعلام نتایج نهایی، داوطلبانی که شرایط تراز و نمره این دانشگاه‌ها را کسب کرده باشند، دعوت به مصاحبه شده و در صورت قبولی در مصاحبه، در این رشته‌ها پذیرفته می‌شوند. اما اگر داوطلبی در این مصاحبه پذیرفته نشود، سایر کدرشته‌های او، توسط سازمان سنجش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یک قانون نانوشته درباره‌ی رشته‌ها و دانشگاه‌های دارای شرایط خاص، این است که مصاحبه‌گر به اولویت‌های داوطلب در انتخاب رشته، توجه ویژه دارد. برای مثال فردی که فرهنگیان را در اولویت‌های ابتدایی خود قرار داده، شانس قبولی بیشتری در مصاحبه نسبت به داوطلبی که فرهنگیان در آخرین اولویت‌های او قرار گرفته، دارد. مصاحبه‌گر، این تصور را دارد که هر چه کدرشته‌های فرهنگیان (یا هر رشته و دانشگاه دارای شرایط خاص دیگر) بالاتر باشد، علاقه‌ی فرد بیشتر است.
بنابراین داوطلبان رشته‌های دارای شرایط خاص را در ابتدای لیست ۱۵۰ تایی انتخاب رشته خود قرار دهند. در صورتی که دعوت به مصاحبه شدند و تمایل‌شان به این رشته‌ها کم شده بود، می‌توانند در مصاحبه شرکت نکنند. در این صورت کدرشته‌های بعدی آن‌ها، مورد بررسی قرار می‌گیرند. این داوطلبان باید توجه داشته باشند که بعد از حضور و قبولی در مصاحبه، سایر کدرشته‌های آن‌ها بررسی نمی‌شود. در صورت انصراف، هم باید جریمه‌ی نقدی پرداخت کنند و هم با توجه به عدم بررسی سایر کدرشته‌ها، مردود خواهند شد.