درس فیزیک، جزو دروس اختصاصی رشته‌های ریاضی و تجربی محسوب می‌شود. در کنکور رشته‌ی تجربی ۳۰ سؤال فیزیک مطرح می‌شود که زمان پاسخگویی به آن ۳۷ دقیقه است. ۸ سؤال از فیزیک دهم، ۹ سؤال از فیزیک یازدهم و ۱۳ سؤال از فیزیک دوازدهم، ۳۵ سؤال فیزیک کنکور تجربی را تشکیل می‌دهند. طبق اطلاعات موجود، ۱۷ سؤال (حدود ۵۷ درصد) از کل این درس، مربوط به فیزیک پایه است. بنابراین انتخاب کتاب مناسب برای این مباحث بسیار ضروری خواهد بود. کتابی که درسنامه‌ی خودآموز، تست‌های استاندارد و پاسخنامه تشریحی کاملی داشته باشد می‌تواند گزینه‌ی مناسبی برای شما باشد. الزاماً این‌گونه نیست که کتاب‌های پرفروش کتاب‌های خوبی هستند اما میزان فروش یک کتاب را می‌توان یکی از معیارهای مناسب بودن آن محسوب کرد. از این رو دو مجموعه کتاب پرفروش فیزیک پایه تجربی را انتخاب کرده‌ایم و قصد داریم با دید تحلیلی به آن‌ها بنگریم و به طور جامع مقایسه کنیم. دو مجموعه کتاب انتخاب شده عبارت‌اند از:
معرفی کلی فیزیک پایه تجربی میکرو گاج و تست خیلی سبز
کتاب فیزیک پایه تجربی تست خیلی سبز به نویسندگی «رضا سبز میدانی، نوید شاهی، پگاه اسدی، ایمان سلیم‌زاده و جمال خم‌خاجی» در دو جلد به چاپ رسیده است. این کتاب‌ها با دو رنگ آبی و مشکی چاپ شدهاند. جلد اول این مجموعه‌ی دو جلدی با ۲۹۶ صفحه دارای موارد زیر است:
- چند مهارت ریاضی مهم
- تست
- پاسخنامه کلیدی
- کنکورهای ۹۸
جلد دوم کتاب فیزیک پایه تجربی تست خیلی سبز نیز که در ۵۶۲ صفحه ارائه شده، شامل بخش‌های زیر است:
- درسنامه
- پاسخنامه تشریحی
کتاب فیزیک پایه تجربی میکرو گاج نیز در دو جلد به چاپ رسیده است. نویسندگان این کتاب «محمد آهنگر، بهروز نادری نژاد و سعید احمدی» هستند. که این کتاب هم با دو رنگ مشکی و آبی صفحه‌آرایی شده است. جلد اول که از ۳۳۰ صفحه تشکیل شده؛ دارای بخش‌های زیر است:
- تست
- پاسخنامه کلیدی
- کنکورهای ۹۸
جلد دوم کتاب فیزیک پایه تجربی میکرو گاج با ۵۷۶ صفحه نیز از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- خلاصه نکات (درسنامه)
- پاسخنامه تشریحی
مقایسه‌ی طبقه‌بندی و مدل تألیف
شباهت
- طبقه‌بندی مطالب: هر دو کتاب، مطالب فیزیک دهم و یازدهم را به صورت جداگانه ارائه داده‌اند. بنابراین علاوه بر دانش‌آموزان دوازدهم که خود را برای کنکور آماده می‌کنند، دانش‌آموزان دهم و یازدهم نیز می‌توانند از این کتاب استفاده کنند. در کتاب خیلی سبز هر یک از فصول به چند بخش، و هر بخش به چند درس تقسیم شده است. در کتاب گاج نیز هر فصل به چند قسمت و هر قسمت به چند شاخه تقسیم شده است. از این بابت، تقریباً تقسیم‌بندی یکسانی دارند.
- انطباق تست و درسنامه: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هر کتاب کمک آموزشی، انطباق تست و درسنامه‌ها است. زیرا اکثریت دانش‌آموزان مایل‌اند بعد از مطالعهی هر قسمت از یک فصل، تست‌های آن را حل کنند. در صورتی که درسنامه‌ها و تست‌ها انطباق نداشته باشند دانش‌آموز مجبور خواهد شد درسنامه‌های کل فصل را مطالعه کند و بعد به حل تست بپردازد. در این دو مجموعه، این انطباق شکل گرفته است. البته هر کدام با روشی متفاوت.
تفاوت
تعداد درس‌ها و شاخه‌ها: در کتاب خیلی سبز و گاج به ترتیب، کوچک‌ترین واحد درسی هر فصل، درس و شاخه است. تفاوت این دو کتاب در تعداد کوچک‌ترین واحد مطالعه در هر فصل است که کتاب خیلی سبز با تعداد دروس بیشتر نسبت به تعداد شاخه‌های کتاب گاج، تقسیم‌بندی ریزتری ارائه داده است. البته تفاوت ناچیز است.
چند مهارت ریاضی مهم در کتاب خیلی سبز
در ابتدای کتاب خیلی سبز، قسمتی به نام «چند مهارت ریاضی مهم» دیده می‌شود که شامل بخش‌های «نسبت‌ها در فرمول‌های فیزیک، درصد تغییرات کمیت‌های فیزیکی و نسبت‌های مهم هندسی» است. این قسمت، برای سؤالاتی در فیزیک قابل‌استفاده‌اند که ترکیبی از ریاضی و فیزیک هستند و در چند سال اخیر، نسبت به گذشته در کنکور رایج‌تر شدهاند. برای حل سؤالات پارامتری که با چند برابر کردن یک یا چند کمیت در فرمول فیزیکی، نسبت حالت اولیه به حالت ثانویه یا برعکس را می‌خواهد، دانش‌آموز باید درک خوبی نسبت به عملگرهای ریاضی داشته باشد تا بتواند به پاسخ درست برسد، در بخش نسبت‌ها در فرمول‌های فیزیک، به طور کامل بررسی شدهاند. بخش دیگر به نام درصد تغییرات کمیت‌های فیزیکی، در سؤالاتی که میزان درصد کاهش یا افزایش مقدار یک کمیت را می‌خواهد، قابل استفاده خواهد بود. همچنین هندسه در حل سؤالات فیزیک، نقش مهمی دارد؛ که پیش‌نیازهای هندسی فیزیک، در بخش نسبت‌های مهم هندسی آورده شده است. در قسمت چند مهارت ریاضی مهم چندین مثال با ارائه‌ی راه حل‌هایی گام به گام، دانش‌آموزان را با نوع سؤالات از این دسته و روش‌های حل آن آشنا می‌کند. در کتاب گاج چنین بخشی وجود ندارد.
فیزیک پایه دهم و یازدهم رشته تجربی خیلی سبز (جلد اول)
مقایسه‌ی تست‌ها
شباهت
- منبع سؤالات: سؤالات موجود در هر دو کتاب از سؤالات تألیفی و کنکورهای چند سال اخیر است. سؤالات «برگرفته از کتاب درسی» نیز تألیفی هستند اما ایده این سؤالات از متن و تمرینات کتاب درسی گرفته شده است.
- تست‌های قبل از کنکور ۸۰: در هر دو کتاب، تست‌های قبل از سال ۸۰ که امکان مطرح شدن مجدد در کنکور را دارند آورده شده است. در کتاب خیلی سبز با عنوان «ق.م» (به معنای قبل از میلاد شما دانش‌آموزان کنکوری) آمده و در کتاب گاج به دو دسته تقسیم شدهاند. دسته‌ی اول سؤالات کنکور سراسری است که با تیتر «منتخب سراسری قبل از ۸۰» آورده شده است. تست‌های دیگری نیز با عنوان «M.K.A» به معنای منتخب کنکور آزاد دیده می‌شود که از سؤالات کنکور دانشگاه آزاد است که تا قبل از سال ۸۱ به صورت جداگانه برگزار می‌شد.
- توضیحات درباره‌ی تست‌ها: در بین تست‌ها، توضیحاتی درباره‌ی تست‌ها ارائه شده است که غالباً به زبان محاوره‌ای هستند. در این جملات معمولاً تیپ تست‌ها، میزان اهمیت و راهبرد حل آن ارائه شده است. برای نمونه در صفحه‌ی ۳۳ کتاب خیلی سبز داریم:
ما باید بلد باشیم کار نیروهای مختلف مثل وزن، عمودی تکیه‌گاه، کشش نخ ,… رو حساب کنیم. در تستای زیر، شما با این نیروهای معروف روبه‌رو می‌شید. این‌جا برای این که ایده‌ی حل سؤال‌ها لو نره، تستا رو یه کم درهم برهم گذاشتیم!
در صفحه‌ی ۲۱۶ کتاب گاج نیز چنین آمده است:
تو چندتا سؤال بعدی، روی تاثیر گرما بر روی رساناها و نیم‌رساناها یه نگاه مفهومی داریم و تعریف ابررسانا رو هم یاد می‌گیریم…
- نشان‌دار کردن تست‌های مهم: با توجه به این موضوع که برخی از دانش‌آموزان به دلایل مختلف فرصت کافی برای حل همه‌ی تست‌ها را ندارند، در اکثر کتاب‌های تست امروزی، سؤالات مهم نشان‌دار شدهاند. در کتاب خیلی سبز شماره‌ی سؤالات مهم با رنگ آبی نوشته شده است. در کتاب گاج هم در کنار سؤالات کلیدی و مهم علامت ستاره درج شده است. این تست‌ها، کم‌ترین تعداد تستی است که یک دانش‌آموز می‌تواند برای رسیدن به تسلط لازم برای کنکور، حل کند.
- مشخص کردن تست‌های دشوار: در کتاب‌های تست معمولاً بخشی از سؤالات را به سؤالات دشوار اختصاص می‌دهند. در هر دوی این مجموعه‌ها، سؤالات دشواری برای دانش‌آموزان برتر و سخت‌کوش ارائه شده است. در کتاب خیلی سبز این تست‌ها با عنوان «تست‌های سری Z» نام‌گذاری شدهاند. در کتاب گاج بخش «یک قدم تا ۱۰۰» سؤالات دشوار را در خود جای داده است.
- شکل‌های واضح و گویا: در هر دو جلد از این مجموعه‌ها، تمامی شکل‌ها و نمودارهای موجود طوری رسم شدهاند که کوچک‌ترین ابهامی برای دانش‌آموزان باقی نگذارد.
- کنکورهای ۹۸: در پایان جلد اول هر دو مجموعه، سؤالات داخل و خارج از کشور سال ۹۸ که مربوط به مباحث فیزیک پایه می‌شود ارائه شده است.
تفاوت
- آزمون‌های جامع: در کتاب خیلی سبز، در پایان هر بخش از هر فصل یک آزمونک جامع ارائه شده است که دانش‌آموزان بتوانند در پایان هر بخش، یک جمع‌بندی داشته باشند و سطح اطلاعات خود را بسنجند. در پایان هر فصل نیز یک آزمون جامع تعبیه شده است. در کتاب گاج آزمون جامعی ارائه نشده است.
- تست‌های مکمل: در کتاب گاج برای سؤالات کنکور سؤالات مکمل مختلفی طراحی شده است که به شرح زیر است:
- مکمل مفهومی: برای بررسی عمیق‌تر مفاهیم مطرح شده در کنکور سال‌های اخیر و تحلیل از نگاهی دیگر.
- مکمل محاسباتی: جهت تقویت بعد محاسباتی دانش‌آموزان.
- مکمل خلاقانه: به منظور بالا بردن خلاقیت ذهنی دانش‌آموزان که فاکتور مهمی برای موفقیت در کنکور است.
در کتاب خیلی سبز، از چنین ویژگی استفاده نشده است.
- سؤالات ترکیبی: در کتاب گاج برای قسمت‌های که امکان طرح سؤالات ترکیبی با فیزیک دوازدهم وجود دارد، تست‌هایی ارائه شده که در توضیحات این تست‌ها آمده است: «زمانی که فیزیک دوازدهم را مطالعه کردید، برگردید و این تست‌ها را حتماً حل کنید.» فراموش نکنید در کنکورهای چند سال اخیر، سؤالات ترکیبی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند.
- مشخص کردن سؤالات ویژه‌ی دوران جمع‌بندی: ایده‌ی بسیار جالبی که در کتاب گاج استفاده شده، ذکر شماره سؤالات مناسب برای جمع‌بندی پایانی در ابتدای هر فصل است. در حقیقت با این کار، یک آزمون جامع از هر فصل برای دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است. یا می‌توان به جای تهیه‌ی کتاب جمع‌بندی فیزیک برای دوران جمع‌بندی، از این تست‌ها استفاده کرد.
- تعداد تست‌ها در هر فصل: تعداد تست‌ها در کتاب خیلی سبز در همه‌ی فصول به‌جز فصل چهارم دهم و فصل اول یازدهم، بیشتر از کتاب گاج است. در مجموع نیز تست‌های کتاب خیلی سبز بیشتر است. در جدول زیر تعداد تست‌های هر دو کتاب به تفکیک فصل ارائه شده است.
| تعداد تست کتاب گاج | تعداد تست کتاب خیلی سبز | عنوان فصل | پایه | ردیف |
| ۱۴۴ | ۲۲۸ | فیزیک و اندازه‌گیری | فصل اول دهم | ۱ |
| ۲۱۴ | ۳۲۶ | کار، انرژی و توان | فصل دوم دهم | ۲ |
| ۳۱۵ | ۳۹۲ | ویژگی‌های فیزیکی مواد و فشار | فصل سوم دهم | ۳ |
| ۴۹۶ | ۴۵۶ | دما و گرما | فصل چهارم دهم | ۴ |
| ۳۸۵ | ۳۶۸ | الکتریسیته‌ی ساکن | فصل اول یازدهم | ۵ |
| ۳۶۶ | ۴۳۰ | جریان الکتریکی و مدارهای جریان مستقیم | فصل دوم یازدهم | ۶ |
| ۴۱۹ | ۴۸۶ | مغناطیس و القای الکترومغناطیسی | فصل سوم یازدهم | ۷ |
| ۲۳۳۹ | ۲۶۸۶ | – – – – | – – – – | مجموع |
فیزیک پایه میکرو تجربی گاج (جلد اول)
مقایسه‌ی درسنامه‌ها
شباهت
- قابلیت تفهیم و خودآموزی: درسنامه‌های هر دو کتاب حتی برای دانش‌آموزان ضعیف نیز قابل استفاده هستند. زیرا قابلیت خودآموزی بسیار خوبی دارند. ذکر این نکته لازم است که در کتاب گاج درسنامه‌ها با عنوان «خلاصه نکات» آورده شده اما حقیقت این است که اصلاً خلاصه نیست و به طورکامل مطالب را پوشش داده است.
- ارائه‌ی مفاهیم و فرمول‌ها: در این درسنامه‌ها، تمامی فرمول‌های موردنیاز و همچنین تمامی مطالب حفظی فیزیک که البته خیلی کم هستند ارائه شده و این امکان را به دانش‌آموز می‌دهد که با مطالعهی هر یک از این دو کتاب، از کتاب درسی و هر کتاب دیگری بی‌نیاز شود. لازمه‌ی این بی‌نیازی مطالعهی دقیق درسنامه‌ها است.
- ارائه‌ی نکات مهم: در کتاب خیلی سبز نکته‌ها به صورت شمارشی بیان شده است که هر یک از این نکات اهمیت خاصی دارند و قابلیت طرح تست در کنکور سراسری را دارند. در کتاب گاج این نکات با تیتر «نکات مهم و کاربردی» ارائه شده است.
- تذکرات: دانش‌آموزان معمولاً یک سری اشتباهات متداول دارند که در بین اکثر آن‌ها مشترک است. نویسندگان این کتاب‌ها با تکیه بر تجربه‌ی خود و ارتباطاتی که با دانش‌آموزان داشته‌اند این اشتباهات را به خوبی می‌شناسند. تذکرات لازم برای جلوگیری از رخ دادن این اشتباهات در کتاب خیلی سبز با عنوان «حواستون یاشه!» و در کتاب گاج با عنوان «تذکر» دیده می‌شود.
- مثال‌های پرشمار درسنامه: از آنجایی که فیزیک یک درس محاسباتی – مفهومی محسوب می‌شود. حل مثال در آموزش آن بسیار تأثیرگذار خواهد بود. از این رو در درسنامه‌های کتاب‌های مذکور مثال‌های زیادی آورده شده که دانش‌آموزان می‌توانند با دیدن این مثال‌ها ایده‌های خوبی را برای حل تست‌ها دریابند.
- پاسخ مثال‌های درسنامه: در دو هر دو کتاب پاسخ مثال‌های درسنامه دقیقاً زیر آن آورده شده که حل این مثال‌ها به صورت گام به گام ارائه شده است. در این حالت دانش‌آموزان بهتر می‌توانند راه‌حل‌ها را بفهمند.
تفاوت
یادآوری: در قسمت‌های مختلف درسنامه‌ی کتاب خیلی سبز، هر جا که نیاز به ارائه‌ی مطالب قبلی بوده، این اتفاق در تیتری به نام «یادآوری» انجام شده است. در کتاب گاج این یادآوری انجام نشده است.
مقایسه‌ی پاسخنامه (تشریحی و کلیدی)
شباهت
- پاسخنامه کلیدی: در پایان جلد اول هر دو مجموعه، پاسخنامه کلیدی تست‌ها ارائه شده است.
- حل گام به گام: در پاسخنامه‌ی تشریحی هر یک از این دو مجموعه کتاب، روش حل سؤالات به صورت گام به گام بیان شده است. البته در کتاب گاج تعدادی از سؤالات بدون این گام‌ها حل شدهاند.
- ارائه‌ی توضیحات فارسی: در پاسخنامه تشریحی کتاب‌های فیزیک پایه تجربی تست خیلی سبز و میکرو گاج، تقریباً برای همه‌ی سؤالات توضیحات فارسی ارائه شده است که در تفهیم روش حل به دانش‌آموزان بسیار مؤثر خواهد بود.
- تذکرات: تذکرات لازم برای جلوگیری از اشتباه دانش‌آموزان، در کتاب خیلی سبز همانند درسنامه، با تیتر «حواستون باشه!» و در کتاب گاج با کادرهایی تحت عناوین مختلفی مانند «تذکر»، «هشدار»، «کمی توجه» و… ارائه شده است.
- تکنیک‌های خاص: در کتاب خیلی سبز برخی از سؤالات به دو روش حل شدهاند. روش اول، روشی معمولی است. اما روش دوم، روش خاص و کوتاهی است که زمان بسیار کمتری از حالت معمولی برای رسیدن به پاسخ صرف می‌کند. این روش (دوم) در قالب تکنیک بیان شده است. در کتاب پاسخنامه تشریحی گاج، این موضوع کمی متفاوت‌تر و البته بهتر ارائه شده است، زیرا بخشی به نام «خلاقیت حرفه‌ای‌ها» وجود دارد که این بخش، مختص روش‌های حل تست حدود ۲۰۰ دانش‌آموز با رتبه زیر ۲۰۰ در کنکور دو سال اخیر است. این روش‌ها بسیار خاص و منحصربه‌فرد هستند. تا آنجایی که مؤلفین اذعان کرده‌اند حتی برخی از این روش‌ها برای آن‌ها نیز جدید بوده است.
تفاوت
- نگاه مفهومی‌تر: در کتاب گاج، با نگاه مفهومی‌تر به تعدادی از فرمول‌ها، حالت‌های خاص آن استخراج شده است که زمان حل تست‌ها را به شدت کاهش می‌دهد. در کتاب خیلی سبز چنین ویژگی وجود ندارد.
- یادآوری: کتاب خیلی سبز در قسمت درسنامه، از یادآوری استفاده کرده بود و در بخش پاسخنامه تشریحی این یادآوری‌ها انجام نشده است. در مقابل کتاب گاج این یادآوری‌ها را در بخش پاسخنامه آورده است.
نتیجه‌گیری
با مقایسه‌ی مجموعه کتاب‌های دو جلدی «فیزیک پایه تجربی تست خیلی سبز» و «فیزیک پایه تجربی میکرو گاج» با برایندگیری کلی، متوجه خواهید شد که تفاوت چندانی در آن‌ها دیده نمی‌شود. بنابراین هر یک از این کتاب‌ها می‌تواند منبع مناسبی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور تجربی باشد. در انتخاب از بین این دو کتاب، بهتر است دانش‌آموزان سلیقه‌ی شخصی را دخیل کنند. یعنی بررسی کنند که ویژگی مدنظرشان در کدام کتاب پررنگ‌‌تر است. در نهایت باید اظهار کنم که سلیقه‌ی شخصی خودم (به عنوان منتقد و تحلیل‌گر کتاب‌های کمک‌آموزشی در مجموعه‌ی کتابچی) به کتاب فیزیک پایه تجربی تست خیلی سبز نزدیک‌تر است.