یادگیری درست و اصولی زبان فارسی به عنوان زبان رسمش کشورمان اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل درس فارسی از همان پایه‌ی اول ابتدایی تا سال دوازدهم دوره‌ی متوسطه در بین دروسی که در مدارس آموزش داده می‌شوند، قرار داده شده است. البته هدف آموزشی این درس در مقاطع مختلف طبیعتاً متفاوت است. به عنوان مثال تأکید این درس در سال اول ابتدایی بر یادگیری خواندن و نوشتن است؛ در حالی که در مقاطع متوسطه هدف اصلی بالا بردن دانش ادبی دانش‌آموزان و آشنایی آن‌ها با ابعاد گسترده و بسیار غنی ادبیات نثرها و اشعار فارسی و بین‌المللی است. از آن جا درس ادبیات فارسی در کنکور دارای ۲۵ تست بوده با ضریب ۴ است، این درس از مهم‌ترین دروس کنکور برای همه‌ی رشته‌ها است. مباحث این درس در پایه‌های مختلف با این که در ظاهر ارتباط مستقیمی ندارند، اما در واقع زنجیره‌ای پیوسته را تشکیل می‌دهند و اگر دانش‌آموزان بتوانند این درس را از همان دوره‌ی اول متوسطه با کیفیت بالا فرا گیرند، می‌توانند با داشتن یک پایه‌ی بسیار قوی وارد سال دوازدهم شده و در نهایت عملکردی بی‌نقص در کنکور داشته باشند. برای این کار نیز دانش‌آموزان باید از منابع کمک آموزشی مؤثری که در دسترسشان موجود است، به بهترین شکل استفاده نمایند. اما همین انتخاب منبع آموزشی مناسب معمولاً کار ساده‌ای نیست. چندین انتشارات کتب کمک آموزشی در ایران فعالیت دارند که نامشان به گوش همه خورده است. در این متن کتب کمک آموزشی که سه تا از برترین انتشارات کتب کمک اموزشی ایران یعنی انتشارات مهر و ماه، کانون فرهنگی آموزش قلم چی و مبتکران برای درس فارسی پایه‌هی هشتم در اختیار دانش‌آموزان قرار داده‌اند، معرفی، بررسی و مقایسه شده است. عناوین این کتاب‌ها عبارت است از:
- کتاب فارسی هشتم دوره‌ی اول متوسطه از سری کتب کارآموز انتشارات مهر و ماه
- کتاب پیمانه‌ای فارسی هشتم دوره‌ی اول متوسطه از انتشارات کانون فرهنگی آموزش قلم چی
- ویرایش جدید کتاب فارسی هشتم از انتشارات مبتکران
بررسی ویژگی‌ها، محتوا و ساختار کلی بهترین منابع فارسی هشتم
محتوای هر سه کتاب به طور کلی مشابه است؛ یعنی هر سه کتاب مباحث را مطابق فصل‌بندی ارائه شده در کتاب درسی فارسی هشتم طبقه‌بندی کرده‌اند و برای تمامی دروس درسنامه و تعدادی تمرین و یا تست ارائه کرده‌اند. اما اگر به جزئیات هر کدام از این کتب بیشتر دقت کنیم، متوجه می‌شویم که این کتاب‌ها هر کدام ساختار مختص خود را دارد. در این بخش می‌خواهیم در مورد این ساختارها بیشتر صحبت کنیم.
- ساختار کتاب مهر و ماه:
ساختار ارائه شده در این کتاب برای هر درس یکسان است که اتفاقاً ساختار بسیار منسجمی نیز است. بخش ولی هر درس شامل لیستی از لغات جدید هر درس به همراه معانی این لغات است. مباحث ادبی آموزشی ارائه شده در هر درس نیز در بخش دوم با عنوان درسنامه ارائه شده است. در ادامه دانش‌آموزان با تمارین تشریحی هر درس رو به رو می‌گردند. تمارین این کتاب تنوع خیلی بالایی داشته و به علت خلاقانه بودن و بعضاً همراه با جدول، بازی و سرگرمی بودن دانش‌آموزان را به حل و بررسی تمارین جذب کرده و علاقه‌ی آن‌ها به مباحث درس فارسی را پرورش می‌دهند. پس از تمارین تشریحی نیز تعداد تست برای هر درس ارائه شده است. نویسندگان، شاعران و دیگر بزرگان حوزه‌ی ادبیات فارسی که در هر درس نام برده شده‌اند نیز به طور کامل در بخشی با عنوان نام‌نامه معرفی گشته‌اند. این کتاب فاقد پاسخنامهی تشریحی است.
- ساختار کتاب قلم چی:
در ابتدای هر درس از این کتاب ابتدا درسنامه‌ی مربوطه ارائه شده است و پس از درسنامه نیز پرسش‌های چهار گزینه‌ای قرار گرفته‌اند. بر خلاف کتاب مهر و ماه هیچ تمرین تشریحی در این کتاب دیده نمی‌شود. تست‌های هر درس نیز در سه گروه «واژه، املا و تاریخ ادبیات»، «دانش‌های زبانی و ادبی» و «مفهوم و قرابت معنایی» دسته‌بندی شده‌اند. پاسخنامهی تشریحی تمامی تست‌ها نیز در انتهای کتاب قرار داده شده است. در ضمن در این کتاب توجه ویژه‌ای به یادداشت میزان پیشرفت دانش‌آموزان شده است.
- ساختار کتاب مبتکران:
محتوای این کتاب در سه بخش کلی ارائه شده است. فصل‌بندی مباحث در هر سه‌ی این بخش‌ها مشابه کتاب درسی است. بخش اول شامل معنی لغات، شعر و جملات دشوار می‌شود. بخش دوم به بررسی و توضیح تمام دانش‌های زبانی و ادبی به همراه تمارین متنوع و پاسخ تشریحی ان‌ها اختصاص داده شده است. در بخش سوم نیز پرسش‌های چهار گزینه‌ای به همراه پاسخ تشریحی ارائه شده است.
هر سه این کتاب‌ها به صورت تک‌جلدی ارائه شده‌اند. دو کتاب مهر و ماه و قلم چی در مقایسه با کتاب مبتکران حجم خیلی کمتری دارند. از نظر ظاهری، کتاب مهر و ماه گرافیک قوی‌تری دارد. در این کتاب از تناژهای مختلف رنگ خردلی به عنوان مکمل استفاده شده و طرح‌ها و نقاشی‌های متنوع و جالبی نیز در جای جای کتاب دیده می‌شود. در کتاب مبتکران از رنگ‌های صورتی، آبی و یاسی به ترتیب برای بخش‌های اول، دوم و سوم استفاده شده است. ظاهر این کتاب بسیار آراسته و منسجم است اما هیچ طرح و تصویری در این کتاب دیده نمی‌شود. کتاب قلم چی از نظر ظاهری بیشتر به کتاب مبتکران نزدیک است. رنگ کمکل استفاده شده در کتاب قلم چی آبی است و ظاهر کتب در مقایسه با دو کتب دیگر خشکی بیشتری دارد. برخی از ویژگی‌های کلی این کتاب‌ها در جدول زیر نشان داده شده است. دقت کنید که در این جدول، علامت ضربدر یعنی کتاب سطر مربوطه، بخش مذکور در ستون مربوطه را دارد.
بررسی و مقایسه‌ی درسنامه‌های بهترین منابع فارسی هشتم
دو کتاب قلم چی و مهر و ماه سعی کرده‌اند درسنامه‌هایی خلاصه و مفید ارائه نمایند، در حالی که در کتاب مبتکران درسنامه‌های کامل و مفصلی ارائه شده است. در این بخش می‌خواهیم درسنامه‌های این کتب را با جزئیات بیشتر بررسی و مقایسه کنیم. جدول زیر ویژگی‌های مهمی که یک درسنامه‌ی بی‌نقص باید داشته باشد را عنوان کرده است. در این جدول نیز علامت ضربدر یعنی کتب ستون مربوطه، دارای ویژگی سطر مربوطه است.
بررسی و مقایسه‌ی تمارین و تست‌های بهترین منابع فارسی هشتم
هر سه‌ی این کتاب‌ها برای هر درس تعدادی پرسش چهار گزینه‌ای ارائه کرده‌اند. دو کتاب مبتکران و مهر و ماه علاوه بر تست، تمارین تشریحی متنوعی نیز ارائه کرده‌اند. با توجه به هدف آموزشی دانش‌آموزان در پایه‌ی هشتم، این عزیزان باید به سؤالات تشریحی متنوعی نیز پاسخ دهند تا بتوانند در امتحانات مدارسشان نیز نمره‌ی خوبی بگیرند. درست است که خوب است دانش‌آموزان در پایه‌ی هشتم نیز با تست آشنا گردند اما دقت کنید که تست برای دانش‌آموزان این پایه به اندازه‌ی تمرین تشریحی مهم نیست. متأسفانه کتاب قلم چی هیچ تمرین تشریحی ارائه نکرده است. اما دو کتاب دیگر برای هر درس تعدادی تمرین تشریحی در نظر گرفته‌اند. در کتاب مهر و ماه به طور خاص به ایجاد علاقمندی به یادگیری فارسی تأکید شده است. در این کتاب بسیاری از تمارین جنبه‌ی بازی و سرگرمی داشته که البته دقت کنید که بار علمی و آموزشی این دسته از تمارین این کتاب نیز بسیار بالا است. تمارین تشریحی کتاب مبتکران حالت خشک‌تری دارند و در کل کیفیت تمارین هر دو کتاب بسیار بالا است.
همان طور که قبلاً نیز گفتیم، هر سه کتاب برای هر درس تعدادی تست نیز ارائه کرده‌اند تا دانش‌آموزان از همین پایه‌ی هشتم با ساختار سؤالات تستی و راهبردهای پاسخ دادن به آن‌ها کاملاً آشنا شوند. در کتاب مبتکران تست‌های مربوط به هر درس در چند دسته‌ی مجزا با عناوین «دستور زبان فارسی»، «لغت»، «معنی و مفهوم»، «آرایه‌های ادبی»، «تاریخ ادبیات» و «املا، هم‌خانواده، مترادف و …» دسته‌بندی شده‌اند. در کتاب قلم چی نیز تست‌ها در سه دسته‌ی «واژه، املا، تاریخ ادبیات»، «دانش زبانی و ادبی» و «قرابت معنایی» ارائه شده‌اند. تست‌های هر درس در کتاب مهر و ماه اما، بدون هیچ دسته‌بندی خاصی ارائه شده‌اند. کتاب مبتکران به صورت متوسط بیشترین تعداد تست را برای هر درس ارائه کرده است و کتاب مهر و ماه نیز کمترین تعداد را. در کتاب قلم چی تست‌های هر مبحث در پیمانه‌های ده یا پنج تستی ارائه شده‌اند. این کتاب همچنین شماره‌ی صفحه از کتاب درسی که تست از آن صفحه طرح شده است، را برای هر تست نوشته شده است. کتاب مبتکران عنوان درس مربوط به هر تست را نوشته است.
بررسی و مقایسه‌ی پاسخنامهی تشریحی بهترین منابع فارسی هشتم
در ابتدا یادآور می‌شویم که کتاب مهر و ماه پاسخنامهی تشریحی ارائه نکرده است که نقطه ضعف قابل توجهی است. در خصوص پاسخنامهی تشریحی دو کتاب قلم چی و مبتکران نیز لازم است تأکید کنیم که بسیار کامل و مفصل هستند. در جدول زیر شماری از ویژگی‌های مثبت یک پاسخنامهی تشریحی ذکر شده است و این که پاسخنامهی کدام یک از دو کتاب مبتکران و یا قلم چی این ویژگی‌ها را دارند، با علامت ضربدر مشخص گردیده‌اند.
جمع‌بندی و کلام آخر
از آن جایی که یادگیری درس فارسی اهمیت بسیار بالایی دارد دانش‌آموزان باید از همان دوره‌ی اول متوسطه این درس را جدی گرفته و به طور کامل مباحث آن را فرا گیرند. در این متن در مورد سه تا از بهترین منابع کمک آموزشی درس فارسی پایه‌ی هشتم صحبت کرده‌ایم. سه کتاب فارسی هشتم دوره‌ی اول متوسطه از سری کتب کارآموز انتشارات مهر و ماه، پیمانه‌ای فارسی هشتم دوره‌ی اول متوسطه از انتشارات کانون فرهنگی آموزش قلم چی و ویرایش جدید کتاب فارسی هشتم از انتشارات مبتکران معرفی و بررسی شده‌اند. کتاب مبتکران جامع‌ترین کتاب است و درسنامه‌های بسیار کامل‌تری در مقایسه با دو کتاب دیگر ارائه کرده است. این کتاب همچنین تمارین تشریحی و تستی متنوعی نیز به همراه پاسخنامهی تشریحی مفصل ارائه کرده است. به طور کل اگر حجم زیاد مطالب شما را خسته نمی‌کند، این کتاب انتخابی بی‌نقص خواهد بود. کتاب قلم چی درسنامه‌های مخصر و مفید، تست‌های متنوع و پاسخنامهی تشریحی خوبی ارائه نموده است و برای دانش‌آموزانی مناسب است که به دنبال حل تست هستند کتاب مهر و ماه نیز دارای درسنامه‌های مختصر و مفید، تمارین تشریحی و تستی متنوع است. در تمارین این کتاب خلاقیت زیادی به کار برده شده و دانش‌آموزان می‌توانند بسیاری از مباحث را د این کتاب به همراه بازی و سرگرمی فرا گیرند. متأسفانه این کتاب پاسخنامه‌ای برای تمارین و تست‌هایش ارائه نکرده است.