درس ادبیات فارسی اولین درسی است که دانش‌آموزان در کنکور سراسری به آن پاسخ می‌دهند و با ضریب ۴، پرضریب‌ترین درس عمومی و یکی از مهم‌ترین دروس دانش‌آموزان به شمار می‌رود. بنابراین نحوه‌ی مطالعه و کسب موفقیت این درس برای کلیه داوطلبان کنکور سراسری حائز اهمیت است. در گفت‌و‌گو با دکتر محبوب سید‌صالحی، دبیر برجسته درس ادبیات فارسی، به مهم‌ترین مطالب و سؤالات پرتکرار دانش‌آموزان در خصوص درس ادبیات فارسی و کنکور سراسری پاسخ داده خواهد شد. امیدواریم با استفاده از تجربیات با ارزش اساتید برتر، گامی بزرگ در راستای موفقیت دانش‌آموزان و داوطلبان کنکوری عزیزمان برداشته باشیم. مطالعه‌ی این مقاله، شما عزیزان را به پاسخ سؤالات زیر که از متداول‌ترین سؤالات در زمینه‌ی کنکور سراسری محسوب می‌شوند، خواهد رساند:
- تغییرات صورت‌گرفته در روند طراحی سؤالات درس ادبیات فارسی کنکور سراسری به چه صورت است؟
- بویروس کرونا و تعطیلی مدارس تا چه اندازه می‌تواند به نفع یا ضرر دانش‌آموزان و مخصوصاً داوطلبان کنکوری تمام شود؟
- روش صحیح مطالعه و تثبیت مطالب درس ادبیات فارسی چگونه است و می‌بایست چه میزان زمانی را برای مطالعه و تمرین این درس اختصاص دهیم؟
- در دوران طلایی جمع‌بندی کنکور سراسری، از چه منابع کمک‌درسی مناسبی برای جمع‌بندی درس ادبیات فارسی می‌توان استفاده کرد؟
- با توجه به نزدیکی زمان کنکور سراسری، تعدادی از داوطلبان به حذف بعضی مباحث می‌پردازند. شما تا چه حد موافق یا مخالف این استراتژی هستید؟
- رعایت ترتیب حل سؤالات درس ادبیات فارسی چه نقشی در عملکرد داوطلبان خواهد داشت؟
غافلگیری به سبک کنکور سراسری
با توجه به بیانات دکتر محبوب سید‌صالحی، تجربه نشان داده که کنکور سراسری هرسال، دربرگیرنده موارد و نکات جدیدی است که ممکن است روند طراحی سؤالات را به سمت و سوی دشواری ببرد. به عنوان مثال، در کنکور سراسری سال ۹۹ شاهد سؤالات با همان سبک و سیاق پیشین در مباحث (قرابت معنایی، املا، زبان فارسی) بودیم، اما در مباحث (تاریخ ادبیات، واژگان، آرایه ادبی) کمی کار برای دانش‌آموزان سخت‌تر شده بود. البته این به معنای آن نیست که داوطلبان با تمرکز بر این قضیه، به ایجاد استرس کاذب در خود بپردازند. بلکه باید تمام توان و تلاش خود را به کار بگیرند تا بهترین عملکرد را از خود به نمایش بگذارند. دکتر سید‌صالحی در ادامه و درباره حذفیات کنکور ۱۴۰۰ این‌گونه بیان می‌کنند:
امسال شاهد متفاوت‌ترین نوع حذفیات در درس ادبیات فارسی بودیم. به این صورت که بخش قابل توجهی از مطالب کتاب درسی ادبیات فارسی شامل گنج حکمت‌ها، روان‌خوانی‌ها، شعر‌خوانی از بودجه‌بندی کنکور سراسری و امتحان نهایی حذف شد. بنابراین داوطلبان کنکوری می‌بایست تمام تمرکز خود را به مطالب مورد سؤال در کنکور معطوف کنند، حذفیات را به طور کامل رها کنند و بدانند که حتی اگر به احتمال خیلی کم از این مباحث سؤالی طرح شود، این‌گونه سؤالات پس از برگزاری کنکور سراسری حذف خواهند شد و امتیاز آن میان سایر سؤالات توزیع خواهد شد.
تعطیلات کرونایی و هدایای آن!
با توجه به شرایط فعلی آموزش در کشور و وجود بیماری کرونا که منجر به تعطیلی مدارس و تمامی مراکز آموزشی شده، دکتر سید‌صالحی نظر خود را درباره این بیماری این‌گونه بیان می‌کنند:
بسیاری از دانش‌آموزان زرنگ و آینده‌‌نگر به‌خوبی توانستند از فرصت به وجود آمده نهایت استفاده را ببرند و به‌خوبی از رقیب‌هایشان سبقت بگیرند. اگرچه دانش‌آموزان در برخی دروس اختصاصی احساس نیاز بیشتری به فضای کلاس درس داشتند که البته آن هم با وجود آموزش‌های مجازی موفق و منابع کمک درسی مناسب قابل جبران بود. پس باید از هر سختی پله ساخت و با نگرش مثبت به راه خود ادامه داد. می‌توانیم جنبه‌های مثبت تعطیلی مدارس به جهت بیماری کرونا را هم نگاه کنیم. مثلاً دیگر وقتمان در ترافیک‌های سرسام‌آور تلف نمی‌شود و یا از آلودگی هوا به دور هستیم و می‌توانیم زمان بیشتری را به مطالعه کامل و عمیق دروس اختصاص دهیم.
چگونه ادبیات فارسی را بخوانیم؟
یکی از متداول‌ترین سؤالات دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف، نحوه مطالعه دروس است. در این بخش بودجه‌بندی درس ادبیات فارسی در کنکور سراسری و نحوه صحیح مطالعه مباحث مختلف آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم. درس ادبیات فارسی مجموعاً ۲۵ سؤال با ضریب ۴ دارد. این ۲۵ سؤال شش مبحث را در برمی‌گیرد که تعداد سؤالات هر مبحث به تفکیک به این صورت است:
- لغت و معنی: ۳ سؤال
- املا: ۳ سؤال
- تاریخ ادبیات: ۱ سؤال
- آرایه‌های ادبی: ۴ سؤال
- دستور زبان فارسی: ۵ سؤال
- قرابت معنایی: ۹ سؤال
بهترین شیوه‌ی مطالعه درس ادبیات فارسی، مطالعه موضوعی مباحث مختلف است. نکته‌ای که متأسفانه توسط تعدادی از دانش‌آموزان نادیده گرفته می‌شود این است که ایشان با توجه به تعداد سؤالات هر بخش در کنکور سراسری به آن‌ها اهمیت می‌دهند. به عنوان مثال بدون پرداختن به موضوعات پایه‌ای مانند آرایه‌ی ادبی، دستور زبان و معنی لغت، به طور شتاب‌زده سراغ مبحث قرابت معنایی می‌روند. در صورتی که یادگیری و درک مفاهیم پیچیده ابیات و جملات منوط به یادگیری کامل موضوعات اساسی است. علاوه بر این باید این نکته را هم در نظر گرفت که اگر از مبحثی مانند تاریخ ادبیات تنها یک تست مطرح می‌شود، دایره گستردگی آن هم به همان میزان محدود است. پس تعداد سؤالات هر مبحث در کنکور سراسری نباید ما را به اشتباه بیندازد و به امید آن از سایر مباحث صرف نظر کنیم؛ زیرا تمامی سؤالات از ارزش و امتیاز برابری برخوردار هستند. در مورد میزان مطالعه، نمی‌توان زمان واحدی را با توجه به توان هر دانش‌آموز بیان کرد؛ اما داوطلبان کنکوری حداقل روزی یک ساعت را باید به مطالعه و حل تست درس ادبیات فارسی اختصاص دهند.
یک منبع ارزشمند برای جمع‌بندی
اهمیت دوران جمع‌بندی بر هیچ‌کس پوشیده نیست و دانش‌آموزانی که رویای دانشگاه و رتبه‌های برتر را در سر می‌پرورانند، می‌دانند که مهم‌ترین ابزار‌ی که دانش‌آموزان و داوطلبان کنکوری در ماه‌های پایانی منتهی به کنکور سراسری به آن نیاز دارند، یافتن معیاری برای ارزیابی میزان آمادگی خود برای مواجهه با کنکور سراسری است. در این شرایط، دکتر سید‌صالحی استفاده از مجموعه کتاب‌های دور دنیا در ۴ ساعت انتشارات گاج به منظور ارتقای مهارت تست‌زنی داوطلبان کنکوری توصیه می‌کند. این مجموعه، تمام آن چیزی که دانش‌آموزان و مخصوصاً داوطلبان کنکوری برای تسلط کامل به سؤالات چهارگزینه‌ای دروس زبان و ادبیات فارسی، عربی، فرهنگ و معارف اسلامی و زبان انگلیسی کنکور نیاز دارند را در اختیار ایشان قرار می‌دهد. مجموعه کتاب‌های دور دنیا در ۴ ساعت گاج در دو جلد به چاپ رسیده است. جلد اول کتاب دور دنیا در ۴ ساعت عمومی شامل پرسش‌های چهارگزینه‌ای ۳۸ دوره کنکور‌های عمومی رشته‌های ریاضی فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی، هنر، زبان و خارج از کشور در طول سال‌های ۹۴ تا ۹۹ به همراه پاسخ‌نامه کلیدی است و جلد دوم کتاب دور دنیا در ۴ ساعت دروس عمومی حاوی پاسخ‌های تشریحی پرسش‌های چهارگزینه‌ای جلد اول است. نکته‌ای که به هنگام حل تست‌ها باید در نظر گرفته شود این است که تنها با حل سؤالات چهارگزینه‌ای، یادگیری کامل رخ نمی‌دهد و دانش‌آموزان می‌بایست پس از اتمام تست‌زنی به تحلیل هر آزمون از طریق پاسخ‌نامه تشریحی بپردازند و تمامی گزینه‌های هر تست را به طور کامل و با دقت آنالیز و تحلیل کنند. زیرا هر گزینه می‌تواند دربردارنده نکات مفید و آموزنده‌ای باشد.
استراتژی ناکارآمدی به نام «حذف مباحث»
به گفته استاد محبوب سید‌صالحی، حذف هر درس یا مبحث اشتباه‌ترین کاری‌ست که یک داوطلب می‌تواند در روزهای نزدیک به کنکور سراسری انجام دهد! زیرا با توجه با غیر قابل پیش‌بینی بودن سؤالات کنکور سراسری، ممکن است سؤالات نسبتاً ساده‌ای از همان مباحثی که دانش‌آموز حذف کرده، مطرح شود و یا حتی طراحان سؤالات کنکور دست به تغییر بودجه‌بندی مباحث بزنند. به این ترتیب داوطلبانی که موضوع یا موضوعاتی را از مطالعه خود حذف کرده‌اند، ممکن است تا حد زیادی غافلگیر شوند. بنابراین داشتن نظم در جلسه کنکور سراسری را به‌هیچ‌وجه نباید نادیده گرفت.
پرش و پرواز ممنوع!
یکی از اشتباهات رایجی که میان داوطلبان وجود دارد، عدم رعایت ترتیب سؤالات در جلسه کنکور سراسری است. این کار تمرکز لازم را به طور کامل از داوطلب سلب می‌کند و استرس فرد را تا حد زیادی بالا می‌برد. از طرف دیگر، این طرز چینش سؤالات در کنکور سراسری به لحاظ علمی و روان‌شناسی بررسی شده و بازدهی داوطلبان در این حالت در بالاترین میزان ممکن قرار دارد. بنابراین داشتن نظم در جلسه کنکور سراسری را به هیچ‌وجه نباید نادیده گرفت.
کلام آخر و نتیجه‌گیری
تفاوت اصلی میان رتبه‌های برتر و سایر دانش‌آموزان، برآمده از ذهن و هوش آن‌ها نیست، بلکه ناشی از انگیزه و اشتیاق آن‌ها برای رسیدن به اهداف بزرگی است که در سر می‌پرورانند. بزرگ‌ترین عامل موفقیت داوطلبان کنکوری، جدیت در امر مطالعه و تست‌زنی دروس است. مسیر کنکور سراسری می‌تواند سرشار از ایده‌های عالی و کاربردی باشد به شرطی که بر عملکرد خود نظارت کافی را داشته باشیم و اهمیت سال آخر را به‌خوبی درک کنیم. یقیناً چشیدن طعم رسیدن به دانشگاه‌های برتر کشور و تحصیل در رشته موردعلاقه خود، ارزش تحمل سختی‌های پیش از کنکور سراسری را خواهد داشت.