کتاب شیمی دهم تک جلدی – واجب، نوشته‌ی «مهندس بهمن بازرگانی» از نویسندگان به‌نامِ شیمی کنکور، با همکاری انتشارات مبتکران به چاپ رسیده است. این کتاب قابل استفاده‌ی دانش‌آموزان دهم و کنکوری در رشته‌های «ریاضی و فیزیک» و «علوم تجربی» است.
درباره‌ی نویسنده
مهندس بهمن بازرگانی از برترین دبیران و مؤلفان شیمی کنکور در چند سال خیر بوده است. کمتر دانش‌آموزی در ایران وجود دارد که نام ایشان را نشنیده باشد. از تألیفات تک جلدی مهندس بهمن بازرگانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیمی یازدهم تک‌جلدی – واجب مبتکران
- فیل شیمی دهم مبتکران
- فیل شیمی یازدهم مبتکران
البته کتاب‌های دیگری نیز از این مؤلف چیره‌دست با موضوع شیمی کنکور در بازار کتاب موجود است.
شیمی دهم در کنکور سراسری
شیمی یکی از دروس تخصصی در کنکور رشته‌های ریاضی و تجربی است. برای هر دو رشته دقیقاً ۳۵ سؤال شیمی مطرح می‌شود. زمان پاسخگویی هم ۳۵ دقیقه یعنی برای هر سؤال یک دقیقه در نظر گرفته شده است. از ۳۵ سؤال شیمی، سهم شیمی دهم ۸ سؤال است (حدوداً ۲۳ درصد از کل سؤالات). شیمی دهم شامل ۳ فصل است که نوع تقسیم این ۸ سؤال را بین این ۳ فصل در زیر می‌بینید:
- فصل اول (کیهان، زادگاه الفبای هستی): ۳ سؤال
- فصل دوم (ردپای گازها در زندگی): ۳ سؤال
- فصل سوم (آب، آهنگ زندگی): ۲ سؤال
مشخصات کتاب
کتاب شیمی دهم تک جلدی – واجب، از کاغذ سفید و مرغوبی تهیه شده و برای چاپ از دو رنگ مشکی و قرمز استفاده شده است. این کتاب دارای ۷۲۰ صفحه است. از محتویات کتاب می‌توان به تست، ایستگاه‌های درس و نکته که همان درسنامه‌ها هستند، پاسخنامه تشریحی و پاسخنامه کلیدی اشاره کرد. طبقه‌بندی مطالب در این کتاب با دقت بسیاری انجام شده است. هر فصل به چندین مبحث تقسیم شده است که برای هر کدام، تست‌ها و «ایستگاه‌های درس و نکته»ی جداگانه‌ای در نظر گرفته شده است. همین ویژگی و دیگر مشخصه‌هایی که در ادامه ذکر خواهد شد، این کتاب را به منبع بسیار مناسبی برای دانش‌آموزانی که در آزمون‌های مرحله‌ای (آزمایشی) شرکت می‌کنند، کرده است.
این کتاب به نحوی تألیف شده که شما را به طور کامل از کتاب درسی بی‌نیاز می‌کند. تمامی نکات کتاب درسی به صورت خط به خط در این کتاب ارائه شده است. کتاب شیمی دهم تک جلدی – واجب با رویکردی تستی، تألیف شده است، اما برای امتحانات تشریحی پایه دهم هم قابل استفاده خواهد بود؛ زیرا پاسخنامه و درسنامه با توضیحات لازم و کافی دانش‌آموز را آماده‌ی امتحانات می‌کند. شیوه‌ی بیان و لحن کتاب، بسیار صمیمی همراه با طنز لطیفی است که دانش‌آموز را با خود همراه می‌کند. به نظر می‌رسد مطالعه‌ی این حجم از کتاب، بدون مطالب طنز و سرگرم کننده بسیار سخت و ملال‌آور باشد.
شیمی دهم واجب مبتکران (تک جلدی)
تست‌ها
در ابتدای تست‌های هر مبحث دو تیتر می‌بینیم:
«تطابق با متن کتاب درسی» که دقیقاً صفحه مربوط به مبحث را در کتاب درسی به طور دقیق مشخص می‌کند. این نیز از همان ویژگی‌هاست که برای دانش‌آموزان شرکت کننده در آزمون‌های آزمایشی بسیار کاربردی است. دومین تیتر «پیش‌نیاز» است که آدرس ایستگاه (های) درس و نکته در آن ذکر شده است (ایستگاه‌های درس و نکته، در قسمت پاسخنامه تشریحی آمده است). تعداد تست‌های هر فصل زیاد است و حل کردن همه‌ی تست‌ها برای دانش‌آموزان نیز دشوار است. برای رفع چنین مشکلی، حدود «یک‌سوم» تست‌ها که دربرگیرنده‌ی انواع سؤال و پوشش‌دهنده‌ی تمامی مفاهیم و مطالب است را با علامت «V.I.T» که مخفف عبارتVery Important Tests است (به معنای تست‌های خیلی مهم)، نشانه‌گذاری کرده است. در مقدمه ذکر شده که دانش‌آموزان ابتدا به حل این تست‌ها بپردازند و در صورت تمایل به تمرین بیشتر، سایر تست‌ها را حل کنند. البته طبق گفته‌ی نویسنده دانش‌آموزانی که تست‌های V.I.T را حل کنند، به تسلط و آمادگی خوبی جهت شرکت در آزمون‌ها و کنکور سراسری می‌رسند.
نکته تعجب‌برانگیز (که از آقای بازرگانی بعید بود :|) صحبت از تست‌های «دسا» در مقدمه است ولی در این کتاب چنین علامتی وجود ندارد. دسا در مقدمه مخفف عبارت «دومین سطح اهمیت» تعریف شده است؛ به این معنا که بعد از تست‌های V.I.T (سطح اول اهمیت) دانش‌آموزان تست‌های دسا را حل کنند. جالب اینجاست که این ویژگی مربوط به کتاب شیمی دهم (دو جلدی) است که در جلدهای اول و دوم رعایت شده، اما در کتاب شیمی دهم تک جلدی – واجب با وجود معرفی این علامت در مقدمه، چیزی دیده نمی‌شود. البته نبود این علامت باعث حذف یا کم شدن تعداد تست‌های این کتاب نشده است و جز معایب به شمار نمی‌رود، فقط این علامت در کنار تست‌ها قید نشده است. نکته جالب و طنز قسمت تست‌ها، قسمت‌هایی به نام پارازیت است و لابه‌لای تست‌ها دیده می‌شود. برای مثال در صفحه‌ی ۱۳ کتاب، این‌چنین آمده است:
شاید حل تست بعدی برای شما آسان باشد ولی ما خیلی‌ها را می‌شناسیم که اگر این تست را حل کنند یک عمر بشکن می‌زنند و حرکات موزون (!) انجام می‌دهند و برای دیگران شکلک درمی‌آورند!… البته این آدم‌ها را دورادور می‌شناسیم و نسبتی با آن‌ها نداریم ها ! خیلی دور، در حد سلام و علیک و اینا!
تست‌های این کتاب تا حد زیادی تألیفی است. اما سؤالات غیر تألیفی هم دارد و منابع آن در کنار سؤال ذکر شده است. از منابع سؤالات غیر تألیفی می‌توان به سؤالات کنکور سال‌های اخیر، المپیاد شیمی مرحله‌ی اول، المپیاد شیمی مرحله‌ی دوم و… اشاره کرد. نکته قابل‌توجه جداسازی سؤالات کنکور و غیرکنکور است. در پایان هر (زیر) شاخه، سؤالات کنکور با تیتر «تست‌های کنکور سراسری مربوط به این مبحث» آورده شده است. در کتاب، علامت زیر را خواهید دید.
حتماً برای‌تان سؤال است این علامت چیست به چه معناست؟
احتمالاً مطلع هستید کتاب درسی شیمی چاپ ۹۷ با چاپ‌های ۹۸ و بعد از آن تفاوت‌هایی دارد. برخی از مطالب کتاب چاپ ۹۷ در چاپ‌های بعدی حذف شد. از آنجایی که منبع کنکور ۱۴۰۰ در درس شیمی دهم، همان کتاب چاپ ۹۷ است و دانش‌آموزانی که در حال حاضر در پایه‌ی دهم تحصیل می‌کنند، مطالب حذف‌شده جز منابع درسی‌شان نیست؛ در این کتاب برای مطالب حذف‌شده از کتاب چاپ ۹۷، با علامت قرمز رنگ بالا در قسمت تست‌ها و ایستگاه‌های درس و نکته دیده می‌شود. به این معنا که این مطالب فقط برای کنکوری‌های ۱۴۰۰ ارائه شده‌اند؛ چرا که جز منابع کنکورشان خواهد بود، اما دانش‌آموزان دهم نیازی به مطالعه این قسمت‌ها ندارند زیرا از کتاب درسی‌شان حذف‌شده است. این قسمت‌ها را در جدول زیر می‌بینید.
| تست‌های حذف‌شده | ایستگاه‌های حذف‌شده | شماره‌ی فصل |
| تست‌های ۹ تا ۲۱ | ایستگاه درس و نکته‌ی (۱ – ۴) | فصل اول |
| تست‌های ۹۵ تا ۱۰۶ تست‌های ۱۸۳ و ۱۸۴ | ایستگاه‌های درس و نکته‌ی (۲ – ۱۹)، (۲ – ۲۰)، (۲ – ۲۱) و (۲ – ۲۹) | فصل دوم |
| تست‌های ۳۴۶ و ۳۴۷ تست‌های ۳۶۷ تا ۳۷۷ تست‌های ۳۷۹ تا ۳۸۲ | ایستگاه‌های درس و نکته‌ی (۳ – ۵۱)، (۳ – ۵۴)، (۳ – ۵۵)، (۳ – ۵۶) و (۳ – ۵۷) | فصل سوم |
سطح تست‌های موجود در این کتاب، از بسیار ساده تا بسیار دشوار را در برمی‌گیرد. همه نوع تستی را می‌توانید در این کتاب پیدا کنید. (مثل میوه‌های درهم که همه‌جوره توش پیدا میشه!) تعداد تست‌های کتاب به شرح زیر است:
- فصل اول (کیهان، زادگاه الفبای هستی): ۳۵۲ تست
- فصل دوم (ردپای گازها در زندگی): ۳۳۵ تست
- فصل سوم (آب، آهنگ زندگی): ۳۹۵ تست
پاسخنامه کلیدی
بعد از اتمام تست‌های هر فصل، یعنی قبل از شروع درسنامه‌ها و پاسخنامه تشریحی، پاسخنامه کلیدی که برای یافتن سریع گزینه صحیح سؤالات کاربرد دارد؛ گنجانده شده است.
ایستگاه‌های درس و نکته
ایستگاه‌های درس و نکته همان درسنامه‌های کتاب هستند. روال مطالعه‌ی این کتاب بهتر است این‌گونه باشد که دانش‌آموز حین حل تست‌ها هر جا به آدرس ایستگاه درس و نکته برخورد کرد، به آن ایستگاه مراجعه کرده و بعد از مطالعه‌ی آن به حل ادامه‌ی تست‌ها بپردازد. این درسنامه‌ها طوری نوشته شده است که هر دانش‌آموزی با هر سطحی می‌تواند از آن استفاده کند و مطالب آن را بفهمد. به جرئت می‌توان گفت، درسنامه‌های این کتاب جز کامل‌ترین و حتی کامل‌ترین درسنامه‌ی شیمی کنکور در بین کتاب‌های موجود در بازار است. از ویژگی‌های آن می‌توان موارد زیر را نام برد.
- استفاده از مباحثه و مناظره در ایستگاه‌های درس و نکته‌ی این کتاب باعث تداعی شدن کلاس درس در ذهن دانش‌آموز می‌شود. برای این مهم، ۴ شخصیت متشکل از سه دانش‌آموز با سطوح علمی مختلف و یک معلم را می‌بینیم. دانش‌آموزان با نماد کاریکاتوری مخصوص به خود و از سه سطح علمی «صفر کیلومتر و بی‌دقت»، «متوسط و کاملاً معمولی» و «تیز و عمیق و دقیق» معرفی شده‌اند؛ که در هر قسمت معلم پاسخ‌های مناسبی را در جواب سؤالاتشان ارائه می‌دهد. قالب تدریس در این روش، به صورت طنز و سرگرم کننده است.
- استفاده از کاریکاتورها و نقاشی‌های مرتبط در برخی از ایستگاه‌ها، به جذابیت این بخش افزوده است. استفاده از کاریکاتور و نقاشی در آموزش، باعث ماندگاری بیشتر مطالب در حافظه‌ی دانش‌آموز می‌شود.
- ارائه‌ی مثال‌هایی همراه با پاسخ در ایستگاه‌ها از دیگر ویژگی‌های آن است. پاسخ‌ها به صورت گام به گام بیان شده‌اند که دانش‌آموز با سبک و سیاق حل تست‌ها آشنا شود.
- بیان نکات مهم و سوال‌خیز، ذهن دانش‌آموز را در رویارویی با سؤالات مختلف آماده می‌کند. این نکات نیز در درسنامه‌ها موجود است.
به طور کلی با مطالعه‌ی درسنامه‌های این کتاب، از هر جهت بر تمامی مطالب کتاب شیمی دهم مسلط می‌شوید و دیگر نیازی به استفاده از کتاب درسی نخواهد بود.
پاسخنامه تشریحی
پاسخنامه تشریحی کتاب شیمی دهم تک جلدی – واجب نیز، همانند سایر قسمت‌ها جز کامل‌ترین‌ها است. از ویژگی‌های آن موارد زیر را می‌توان نام برد.
- توضیحات کافی برای هر سؤال، در حدی که دانش‌آموز به طور کامل متوجه سؤال و پاسخ شود.
- بررسی سایر گزینه‌ها در اکثر سؤالات، که باعث آموزش نکات بیشتری خواهد شد.
- ارائه‌ی بیش از یک راه حل، از دیگر ویژگی‌های پاسخنامه تشریحی این کتاب است. جالب‌تر اینکه، اکثر سؤالات محاسباتی را با دو روش کسرهای تبدیلاتی و همچنین تناسب حل کرده است. این اتفاق، باعث تسلط دانش‌آموزان بر هر دو روش حل می‌شود.
- پاسخنامه تشریحی نیز، شامل قسمت‌های طنز است؛ که با فونتی غیر از فونت اصلی نوشته شده است.
- مهم‌ترین ویژگی این بخش از کتاب، تعیین سطح تست‌ها در پاسخنامه تشریحی است که در کنار صورت سؤال، چنین چیزی مطرح نشده است. دانش‌آموز با این کتاب، مانند کنکور بدون هیچ پیش‌زمینه‌ی ذهنی درباره‌ی سطح سؤال، به حل آن می‌پردازد. بعد از اینکه حل سؤال به پایان رسید، حالا دانش‌آموز در پاسخنامه می‌تواند سطح سؤال را ببینید و متوجه توانایی یا عدم توانایی خود در سطح سؤالات مختلف شود. تست‌ها از ۴ سطح متفاوت هستند که به ترتیب عبارتند از: «آسان (پاسخگویی در کمتر از ۳۰ ثانیه)، متوسط (پاسخگویی در کمتر از یک دقیقه)، سخت (پاسخگویی در بیشتر از یک دقیقه) و خیلی سخت (پاسخگویی در بیشتر از سه دقیقه)»
از آنجایی که پاسخنامه مفصل و کامل است، بررسی پاسخ تمامی سؤالات به‌شدت وقت‌گیر خواهد بود. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای ذخیره‌ی وقت، از بررسی پاسخنامه در سؤالاتی که پاسخ درست داده‌اید، صرف‌نظر کنید. (درسنامه‌ها به اندازه‌ی کافی، پربار بوده‌اند که باعث رسیدن به پاسخ صحیح شده‌اند)
یک پیشنهاد
دانش‌آموزان کنکوری برای جمع‌بندی و مرور در روزهای قبل از کنکور، همچنین دهمی‌ها برای امتحانات مدرسه و ترم، می‌توانند از کتاب «فیل شیمی دهم» استفاده کنند.