جایزه‌ی نوبل ادبیات، به وصیت آلفرد نوبل، هرساله به نویسنده‌ای اهدا می‌شود که برترین و برجسته‌ترین آثار با گرایش‌های آرمان‌خواهانه را نوشته باشد. گرچه نوبل ادبیات، تنها به یک اثر نویسنده تعلق ندارد و به مجموعه نوشته‌های آن نویسنده و آثار او اشاره دارد، گاهاً نام یک یا چند اثر نویسنده، به طور مشخص در زمان اهدای جایزه بیان می‌شوند. در این مطلب به بررسی زندگی و معرفی آثار فاخرِ آخرین بنده‌ی نویل ادبیات، «یون فوسه» پرداخته‌ایم.
یون فوسه در سال ۲۰۲۳، جایزه‌ی نوبل ادبیات را از آن خود کرد.
نگاهی بر زندگی یون فوسه
«یون فوسه» نمایشنامه‌نویس، داستان‌نویس و شاعر نروژی، متولد سپتامبر ۱۹۵۹ است. فوسه که در میان نویسندگان نروژی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، در سطح جهانی نیز شهرت قابل‌توجهی دارد و نمایشنامه‌های وی همواره مورد تحسین و تمجید قرار گرفته‌اند. یون فوسه در سال ۲۰۲۳، موفق به کسب جایزه‌ی نوبل ادبیات شد.
فوسه دنباله‌روی سنت نمایشی‌ای است که «هنریک ایبسن»، نمایشنامه‌نویس مشهور و توانای نروژی، در قرن نوزدهم در نروژ پایه‌گذاری کرد. آثار نمایشی فوسه بعد از ایبسن، بیشترین تعداد روی صحنه رفتن را در میان نمایشنامه‌نویسان نروژی دارد. فوسه از سن ۱۲ سالگی نوشتن را آغاز کرد. فوسه در دانشگاه برگن در رشته‌ی ادبیات تطبیقی تحصیل کرد و در سال ۱۹۸۳ اولین رمان خود را با نام «قرمز، سیاه» منتشر کرد.
نوشتار منحصربه‌فرد یون فوسه
کشور نروژ دو زبان رسمی دارد. نینورسک و بوکمل. ۸۵ درصد از جمعیت مردم نروژ به زبان بوکمل سخن می‌گویند و تنها ۱۵ درصد از جمعیت این کشور به نینورسک. فوسه آثارش را به زبان نینورسک، یا همان «نروژی نو می‌نویسد.» فوسه خود در این باره می‌گوید: «هیچکس در زندگی روزمره و عادی آن‌طور که من می‌نویسم حرف نمی‌زند. مگر در موقعیت‌های رسمی مانند کلیسا یا در تلوزیون. زبان نوشتاری من کاملا برپایه‌ی گویش‌ها بنا شده و این نوشته‌ها، شکل هندسی منظمی دارند.»
یون فوسه در ایران
با آنکه فوسه در دنیا در زمره‌ی بزرگترین نویسندگان، به خصوص نمایشنامه‌نویسان قرار می‌گیرد و از شهرتی جهانی برخوردار است، در ایران آنچنان شناخته شده نیست. عمده‌ی شهرت این نویسنده در ایران، به همراه اعلام لیست برندگان نوبل سال ۲۰۲۳ به وجود آمد. به همین علت بیشتر آثار فاخر این نویسنده به زبان فارسی ترجمه نشده‌اند. با این حال، آثار این نویسنده‌ی نروژی به بیشتر از ۴۰ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده‌اند و نمایشنامه‌های او همواره در صحنه‌های مشهور تئاتر اجرا می‌شوند و مخاطبانی جهانی دارند.
نگاهی بر مطرح‌ترین آثار یون فوسه، برنده‌ی نوبل ادبیات سال ۲۰۲۳
مشهورترین اثر یون فوسه، رمانی است هفت‌گانه به نام « Septology»که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد. این رمان با نام «نام دیگر» نیز شناخته می‌شود.
(آن نام دیگر) Septology
در اصل این کتاب، مونولوگ طولانی یک نقاش سالخورده است که در حال گفتگو با خودش است. شخصیت اصلی کتاب، نقاش کاتولیک سالخورده‌ای به نام «اسل» است. اسل در حاشیه‌ی یک روستای ساحلی در نروژ زندگی می‌کند. داستان در روز کریسمس و با بیان اعترافات، دعا‌ها و خاطرات اسل آغاز می‌شود. اسل مرد منزوی و گوشه‌گیری است و با افراد زیادی ارتباط ندارد. او از وجود نقاش دیگری در طرف دیگر روستا باخبر می‌شود که هم‌نامِ خود اوست. اسل برای ملاقات این نقاش، به طرف دیگر روستا می‌رود. اسلِ دیگر، فرد بیماری است که به مشروبات الکلی اعتیاد دارد و وضعیت جسمانی‌اش از شرایط مطلوبی برخوردار نیست. نقاش دوم در بیمارستان بستری می‌شود و به این ترتیب، اسل، که راوی داستان است، قبول می‌کند که از سگ نقاش دوم مراقبت کند. این دو نقاش، هردو در حال دست و پا زدن و تلاش برای پاسخ به دغدغه‌هایی یکسان هستند. مرگ، ایمان، عشق و زندگی.
و هرگز جدا نمی‌شویم
«و هرگز جدا نمی‌شویم» اولین نمایشنامه‌ی یون فوسه است که در سال ۱۹۹۴ نوشته و در همان سال برروی صحنه رفت. این نمایشنامه راجع‌به زنی است که منتظر است تا همسرش به خانه بیاید. در این فاصله، خاطراتش را مرور می‌کند و در حال تفکر راجع‌به هویت خودش و ازدواجش است.
(روز و شب) Morning and Evening
روز و شب یکی دیگر مشهورترین آثار یون فوسه است که در سال ۲۰۰۰ منتشر شد. فوسه در این کتاب داستان یک ماهیگیر را بیان می‌کند. کتاب از دو بخش کلی تشکیل شده است. در بخش اول، متولد شدن این ماهیگیر از دیدگاه پدرش به تصویر کشیده می‌شود. در بخش دوم کتاب، به مرگ ماهیگیر پرداخته می‌شود. در این بخش، او موظف است تمام مکان‌ها و لحظات مهم و تأثیرگذار زندگی‌اش را یکبار دیگر از نو ببیند و به نحوه‌ای، شاهد زندگی خود و مسیری که طی کرده است باشد.
کسی خواهد آمد
Someone is going to come یکی دیگر از نمایشنامه‌های مهم یون فوسه است. نمایشنامه‌ای شاعرانه از یون فوسه، که بر زندگی زن و مردی تمرکز می‌کند که برای آنکه بتوانند با یکدیگر تنها باشند، شهر را ترک کرده و به خانه‌ای متروکه در وسط ناکجاآباد می‌روند. هدف این دو، تنها بودن با یکدیگر است. هیچکس اطرافشان نیست، هیچ خانه‌ی دیگری دیده نمی‌شود و هیچ نشانی از حضور موجود زنده‌ی دیگری وجود ندارد. بااین‌حال از همان ساعات اولیه‌ی رسیدن به خانه، اضطراب آنکه «کسی خواهد آمد» آن‌ها را رها نمی‌کند. و بالاخره، واقعا شخصی به خانه‌شان می‌آید.
نمایشنامه فضایی تب‌آلود دارد و پارانویا و حسادت، ذهن هردو شخصیت را مسموم کرده است.
درخشش
کتاب درخشش روایت‌گر داستان مردی است که بی‌هدف در حال رانندگی است و نمی‌داند که کجا می‌خواهد برود. او مدام از جاده‌ای به جاده‌ی دیگر می‌رود تا آنکه در نهایت، در انتهای یک جاده‌ی جنگلی به بن‌بست می‌رسد. زمان می‌گذرد و هوا تاریک می‌شود اما شخصیت اصلی، به جای آنکه تلاش کند خود را از این جاده بیرون بکشد، یا کسی را برای کمک پیدا کند، به درون جنگل تاریک و ناشناخته قدم می‌گذارد.
صورت‌های مرگ
صورت‌های مرگ نمایشنامه‌ای کوتاه است. شخصیت‌های این نمایشنامه زن و شوهر پیری هستند که دخترشان ناگهان، در شب تاریکی ناپدید شده است. پیرزن مدام بی‌قراری می‌کند و در فکر دخترش است. با این حال همسرش به تندی با او صحبت می‌کند و از او می‌خواهد از خانه برود چرا که دیگر طاقت دیدن صورتش را ندارد. گفت‌و‌گو و بحث بین این دو ادامه دارد تا آنکه جنازه‌ی دخترشان شناور روی آب دریا پیدا می‌شود و شروع به صحبت می‌کند.
بچه و یک روز تابستانی
نمایشنامه‌ای است که زندگی سه ولگرد خیابانی را به تصویر می‌کشد. فردریک، آروید و اگنس. فردریک و اگنس در اولین روز آشنا‌یی‌شان تصمیم می‌گیرند با یکدیگر ازدواج کنند.
بیداری
بیداری، نام رمانی از یون فوسه است که در سال ۲۰۰۷ منتشر شد. داستان این کتاب در چندصد سال گذشته اتفاق می‌افتد. تمرکز کتاب بر زندگی زوج جوان و مطرود شده‌ای به نام‌های asle و alida است. آلیدا باردار است و فرزندش قرار است در چند روز آینده بدنیا بیاید. او از طرف خانواده و گروه دوستان و جامعه طرد شده است و حتی مادرش نیز حاضر نیست با او ارتباط بگیرد. این زوج، تنها همدیگر را دارند. این دو به شهر bjørgvin می‌آیند و به دنبال جایی هستند تا بتوانند در آن بمانند.