احتمالا جمله‌ی «سالی که نکوست، از بهارش پیداست» را زیاد شنیده‌اید! طبق این ضرب‌المثل کهن، شروع و آغازِ هر کاری، در هر وضعیتی باشد، ادامه‌ی مسیر نیز به همان صورت پیش خواهد رفت. درس ادبیات و زبان فارسی، اولین درسی است که در دفترچه عمومی کنکور سراسری قرار گرفته و از نظر روانی، درسی است که اهمیت بالایی دارد. چرا که دانش‌آموز اگر با‌قدرت شروع به پاسخگویی به سوالات این درس کند، انرژی و انگیزه‌اش افزایش می‌یابد و باعث می‌شود که با روحیه‌ی بهتری به سراغ سوالات درس‌های بعدی برود. همچنین علاوه بر اهمیت بعد روانی که مطرح کردیم، این درس بالاترین ضریب را در بین ۴ درس عمومی دارد. لذا نیاز است که نسبت به سایر دروس عمومی، وقت بیشتری برای مطالعه و حل تست آن در برنامه‌‌ی درسی دانش‌آموزان در نظر گرفته شود. این درس در کنکور، همانند ۳ درس عمومی دیگر، ۲۵ تست دارد و مدت زمان استاندارد برای پاسخگویی به این ۲۵ تست، ۱۸ دقیقه است. یعنی شما برای خواندن صورت سوال هر تست، پاسخ دادن به آن و وارد کردن گزینه درست به پاسخنامه، ۴۲ ثانیه زمان دارید. ۴۲ ثانیه زمان بسیار محدودی است و همت و تلاش دانش‌آموز را می‌طلبد که با حل تست‌های متنوع، سرعتش را در حل تست بالا ببرد و همچنین با انجام دادن آزمون‌های زمان‌دار، مدیریت زمان خود را بهبود ببخشد. به طور کلی مباحث درس ادبیات و زبان فارسی در کنکور را میتوان به ۵ بخش اصلی تقسیم بندی کرد:
- واژگان و املاء
- تاریخ ادبیات
- دستور زبان
- آرایه‌های ادبی
- قرابت معنایی
که بر اساس کنکورهای چندسال اخیر، از ۲۵ تست این درس، معمولا ۶ تست از مبحث واژگان و املاء، ۱ تست از تاریخ ادبیات، ۵ تست از دستور زبان، ۴ تست از آرایه‌های ادبی و ۹ تست نیز از مبحث قرابت معنایی طرح می‌شود. لذا میتوان قرابت معنایی را پرسوال‌ترین و ترازآورترین مبحث در درس ادبیات دانست. کتاب قرابت معنایی انتشارات مبتکران، به قلم حمیدرضا طالب‌تبار به طور اختصاصی به همین موضوع پرداخته است که در ادامه مفصلا به معرفی آن خواهیم پرداخت.
ویژگی‌های کتاب قرابت معنایی انتشارات مبتکران
ساختار و شاکله‌ی منظم و مهندسی شده‌ی این کتاب، به دانش‌آموز آرامش خاطر می‌‌دهد که با مطالعه‌ی دقیق و عمقی این کتاب، می‌تواند از پس سوالات قرابت معنایی کنکور بربیاید و جایی برای نگرانی باقی نمی‌گذارد. قلم روان و سلیس حمیدرضا طالب تبار نیز سبب شده که دانش‌آموز در هر سطحی که باشد، بتواند از آموزش‌های این کتاب بهره ببرد و مهارتش را در این درس ارتقاء ببخشد. فهرست و طبقه بندی دروس در این کتاب، کاملا منطبق با ترتیب دروس در کتاب درسی است و به طور کامل و مجزا به بررسی هر سه پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم پرداخته شده است. در بخش آغازین کتاب، پس از فهرست‌بندی، نویسنده در ۴ صفحه به ارائه توضیحاتی درباره «درست خواندن شعر»، «راه رسیدن به مفهوم کلی ابیات و جملات» و «نحوه طراحی تست‌های قرابت معنایی در کنکورهای سراسری» پرداخته که جهت حصول نتیجه بهتر و داشتن بازدهی بیشتر در مطالعه‌ی این کتاب، بهتر است که این بخش به خوبی مطالعه شود. از نظر ساختاری، میتوان این کتاب را به سه بخش اصلی تقسیم کرد:
- بخش اول: تفصیلی
- بخش دوم: تجمیعی
- بخش سوم: تکراری
بخش تفصیلی
در بخش تفصیلی، به بررسی خط به خط تمامی ابیات و مفاهیم ادبیات دهم، یازدهم و دوازدهم پرداخته شده و پرسش‌های چهارگزینه‌ای متنوعی نیز آورده شده است که شامل تست‌های تألیفی و همچنین تست‌های کنکورهای سراسری اخیر است که پاسخنامه تشریحی مربوط به تست‌های هر درس، بلافاصله پس از تست‌ها آمده است و گزینه‌ها به طور کامل بررسی شده‌اند. در مجموع ۴۹۱ تست از پایه دهم، ۵۲۷ تست از پایه یازدهم و ۵۸۴ تست از پایه دوازدهم در بخش تفصیلی این کتاب آورده شده است. کتاب قرابت معنایی حمید طالب تبار، ۷۰۴ صفحه دارد و بخش اعظمی از آن(۵۷۶ صفحه) به بخش تفصیلی اختصاص دارد و ۶۷ صفحه مربوط به بخش تجمیعی و از صفحه‌ی ۶۴۷ تا انتهای کتاب نیز مربوط به بخش تکراری می‌شود. در جدول زیر، تعداد تست‌های مطرح شده از هر درس، به تفکیک پایه مشخص شده است.
بخش تجمیعی
در بخش تجمیعی، تمامی مفاهیم و ابیات و جملات مهم ادبیات دهم، یازدهم و دوازدهم که در بخش تفصیلی، به طورگسترده و مفصل بررسی شد، به طور خلاصه تجمیع شده است. دوران جمع‌بندی، یکی از مهم‌ترین سکوهای پرش برای داوطلبان است که اگر در طول سال تحصیلی، خلاصه نویسی‌ها و منابع خوبی برای این دوران گردآوری کرده باشند، کمک بزرگی به آنها خواهد کرد. بخش تجمیعی این کتاب نیز، در این زمینه به خوبی عمل کرده و مؤلف کتاب، مطالب مهم هر سه پایه را به گونه‌ای به رشته تحریر درآورده که کمک شایانی به دانش‌آموزان میکند که در دوران جمع‌بندی در مدت زمان کوتاهی بتوانند همه مطالب را دوره کنند. از بخش تجمیعی کتاب، به عنوان منبعی برای شب امتحان نیز استفاده کرد، چرا که ابیات و عناوین مهم هر درس بصورت مجزا تفکیک شده و دانش‌آموز با یک نگاه، می‌تواند مطالب را به یاد آورد.
بخش تکراری
بخش سوم کتاب، با عنوان «تکراری» در آخرین قسمت کتاب آورده شده است که در آن به جمع‌آوری و تشریح تست‌های کنکورهای سراسری سالهای اخیر پرداخته شده است. تست‌های مهم و پرتکرار کنکورهای اخیر در این بخش گردآوری شده و این تست‌ها بر اساس محتوا و موضوعی که دارند، در ۵۳ عنوان دسته بندی شده‌اند که از این ۵۳ موضوع، میتوان به عناوین مهمی از جمله «وحدت وجود»، «ناپایداری دنیای مادی»، «بی‌قراری عاشق»، «پرهیز و دوری از هم‌نشین بد» و «تاکید بر سنجیده‌گویی و کم‌گویی» اشاره کرد. تمامی این عناوین در قالب ۱۰۱ تست آموزش داده شده است و دانش‌آموز می‌تواند میزان تسلط خود را با پاسخگویی به این سوالات بسنجد و سپس با مراجعه به پاسخنامه‌ی تشریحی و تحلیل کامل تست‌ها، فرآیند یادگیری خود را در این مبحث تکمیل کند.
آزمونک‌ها
این کتاب با ۱۹ آزمونک به پایان می‌رسد. هر آزمونک شامل ۵ تست است و تمامی تست‌های طراحی شده در این آزمونک‌ها، تست‌های قرابت معنایی کنکورهای سراسری رشته‌های علوم تجربی، علوم ریاضی و فنی، علوم انسانی، زبان‌های خارجی و هنر در سالهای ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ است. دانش آموزان می‌توانند پس از به اتمام رساندن مطالعه‌ی این کتاب، در ایام منتهی به کنکور که در دوران طلایی جمع‌بندی قرار دارند، هر شب، باکس‌های مطالعاتی ۲۰ دقیقه‌ای به حل تست از مبحث قرابت معنایی اختصاص دهند. با توجه به اینکه در جلسه کنکور برای هر تست ادبیات فارسی، ۴۲ ثانیه زمان دارند، برای حل هر آزمونک ۵ سوالی، سه دقیقه و سی ثانیه زمان نیاز است، اگر برای تحلیل هر تست، حدود ۳ دقیقه زمان بگذارید، مجموعا به ۲۰ دقیقه زمان برای حل و تحلیل هر آزمونک نیاز خواهید داشت. اگر می‌خواهید نتیجه‌ی مطلوب‌تری از حل این آزمونک‌ها حاصل کنید، نکات زیر را رعایت کنید:
- از یک کرنومتر استفاده کنید و بیشتر از ۳ دقیقه و ۳۰ ثانیه برای حل هر آزمونک وقت صرف نکنید.
- در حل هر آزمون، تمام تلاشتان را بکنید که بتوانید در مدت زمان کمتری به سوالات پاسخ دهید و سرعت خود را در حل سوالات افزایش دهید. البته حواستان به این نکته باشد که سرعت زیاد، نباید بهانه ای برای افزایش بی‌دقتی در حل سوالات شود!
- هر سوال شامل۴ گزینه است، لذا اگر تحلیل درستی داشته باشید و ابیات داده شده در تمامی گزینه‌ها را از نظر تقابل یا قرابت با بیت صورت سوال بررسی کنید، با حل هر آزمونک، حدودا با ۲۵ بیت جدید آشنا می‌شوید.
- رمز موفقیت در حل تست‌های قرابت معنایی، داشتن قدرت ادراک ادبی برای فهم معانی ابیات و داشتن قدرت استنباط جهت بررسی رابطه بین گزینه ها و صورت سوال است.
بنابراین جهت تقویت مهارت‌هایی که در بالا ذکر کردیم، نیاز است که تست‌های متنوع و زیادی حل شود. با حل حداقل ۵ تست در هر روز، می‌توانید قدم بزرگی در تقویت مهارت خود در این مبحث بردارید.
جمع‌بندی
کتاب قرابت معنایی انتشارات مبتکران با تالیف حمید طالب تبار، در ۷۰۴ صفحه با درسنامه های کامل و ۱۷۹۸ تست به نگارش درآمده و به بررسی قرابت معنایی ابیات مهم کتاب ادبیات و زبان فارسی پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم پرداخته است. کتاب به ۳ بخش تفصیلی، تجمیعی و تکراری تقسیم بندی شده که در بخش تفصیلی ،تمامی مطالب به طور گسترده آموزش داده می‌شود و سپس پرسش‌های چهارگزینه ای مربوط به هر درس مطرح می‌شود. در بخش تجمیعی، مطالب مهم و پرتکرار به صورت خلاصه آورده شده است و در بخش آخر نیز، مفاهیم پرتکرار در کنکورهای سراسری اخیر در قالب ۱۰۱ گردآوری شده است. در انتهای کتاب نیز با ۱۹ آزمونک ۵ تستی مواجه می‌شویم که تمامی این تست‌ها، مربوط به کنکورهای سالهای اخیر در تمامی رشته ها است. به طور کلی از ۱۶۰۲ تستی که در بخش تفصیلی این کتاب وجود دارد، ۴۹۱ تست قرابت معنایی مربوط به ادبیات پایه دهم، ۵۲۷ تست مربوط به ادبیات پایه یازدهم و ۵۸۴ تست نیز مربوط ادبیات پایه دوازدهم است.
- در بخش تجمیعی، هیچ تستی وجود ندارد و صرفا به خلاصه‌ی مطالب موجود در بخش تفصیلی پرداخته شده است.
- در بخش تکراری نیز، ۹۵ تست قرابت معنایی از کنکورهای اخیر آورده شده است.
- استفاده از این کتاب، علاوه بر اینکه برای استفاده در طول سال تحصیلی پیشنهاد می‌شود، برای دوران جمع‌بندی نیز گزینه‌ی مناسبی به حساب می‌آید.
- جهت افزایش درک ادبی خود، حل منظم و مداوم تست‌های این کتاب را در برنامه درسی خود بگنجانید، چرا که پیشرفت در مبحث قرابت معنایی، یک روزه حاصل نمی‌شود و نیاز به تلاش مستمر دارد.