رشته‌ی مهندسی شیمی نسبت به سایر رشته‌های شاخه‌‌ی مهندسی، از رشته‌های نوین در ایران محسوب می‌شود. با نگاهی به پیشینه‌ی این رشته در ایران، می‌توان دید که اولین دانش‌آموخته‌ی این رشته، در سال ۱۳۱۴ از دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه علم و صنعت ایران، فارغ التحصیل شده است. داوطلبان کنکور رشته‌ی علوم ریاضی، پس از اعلام نتایج نهایی که وضعیت مجاز شدنشان برای انتخاب رشته مشخص می‌شود، در صورت مجاز بودن باید به تکمیل لیست انتخاب رشته بپردازند و بر اساس فاکتورهای مهمی همچون علاقه، استعداد، بازار کار و مواردی از این قبیل، انتخاب‌های خود را اولویت بندی کنند.
از اشتباهات متداول و رایجی که درباره‌ی این رشته وجود دارد، می‌توان به این مورد اشاره کرد که دانش‌آموزان با شنیدن اسم این رشته، فکر می‌کنند که این رشته همان رشته‌ی شیمی کاربردی یا شیمی محض است و قرار است در نهایت به یک شیمیست تبدیل شوند و اگر این دسته از داوطلبان، اطلاعات درستی از این رشته نداشته باشند، به اشتباه گمان می‌کنند که هر کس به درس شیمی علاقه دارد و وضعیت خوبی هم در این رشته دارد، می‌تواند به ادامه تحصیل در این رشته فکر کند. درحالی که داوطلبان باید بیشتر از درس شیمی، در دروس ریاضی و فیزیک مهارت‌های لازم را دارا باشند و قدرت حل مسئله، تجسم و خلاقیت بالایی داشته باشند. چرا که در طراحی راکتورها، شبیه‌سازی فرآیند، طراحی مبدل‌ها و مواردی این چنین، نیاز به محاسبات قوی و داشتن پایه‌ی علمی خوب در درس ریاضی وجود دارد. از ۱۴۲ واحد درسی‌ای که دانشجویان مقطع کارشناسی رشته مهندسی شیمی باید بگذرانند، فقط ۱۷ واحد آن شیمی دارد و مابقی واحدها، پایه و اساس ریاضیاتی و فیزیکی دارند. شبیه‌ترین رشته به مهندسی شیمی را، می‌توان رشته‌ی مهندسی مکانیک (گرایش سیالات) دانست. دکتر فتوت که از اعضای هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه شریف است، درباره‌ی چرایی وجود این رشته و همچنین کاربردی که این رشته دارد، می‌گوید:
از اوایل قرن بیستم و با پیشرفت صنایع شیمیایی نیاز به رشته مهندسی شیمی احساس شد و این رشته از دل مهندسی مکانیک بیرون آمد. قبل از آن به طور سنتی شیمی‌دان‌ها بنیان‌گذار و پیشرو در زمینه صنایع شیمیایی بودند ولی با پیشرفت صنعت ابعاد کار فراتر از توانایی آنها رفت. از طرف دیگر مشخص بود که بسیاری از تکنولوژی‌ها بر اساس روابط مکانیکی مثل سیالات و انتقال حرارت باید شکل بگیرد. این حلقه مفقوده بین شیمی‌دان‌ها و مهندسان مکانیک سبب ایجاد مهندسی شیمی شد. البته از آن زمان تاکنون مهندسی شیمی نسبت به چیزی که برای آن به وجود آمده بود، تغییر زیادی کرده و وارد حوزه‌های مختلفی شده است.
اگر قصد دارید در دوره‌ی کارشناسی در این رشته تحصیل کنید، باید بدانید که رشته‌ی مهندسی شیمی، در زیرگروه ۲ رشته ریاضی در کنکور قرار دارد که در این زیرگروه، درس ریاضی با ضریب ۴ بیشترین اهمیت را دارد و بعد از آن، دروس فیزیک و شیمی با ضریب ۳ در اولویت دوم قرار میگیرند.
یک مهندس شیمی، باید بتواند با تلفیق دانش ریاضیاتی و فیزیکی خود با مباحث شیمی، دستگاه‌ها و راکتورها و مبدل‌های مخصوصی بسازد، فرآیندها را بهینه کند و بتواند موادی که ارزش کمی دارند را، به موادی با ارزش افزوده‌ی بالاتری تبدیل کند. طراحی راکتورها و همچنین طراحی کردن دستگاه‌هایی که فرآیندهای جداسازی را انجام می‌دهند، فقط در حیطه کاری مهندسین شیمی قرار دارد و این انحصار، سبب می‌شود که از نظر موقعیت‌های شغلی، وضعیت بهتری را در این رشته نسبت به سایر رشته‌ها شاهد باشیم. اگر قصد دارید اطلاعات بیشتری درباره‌ی دانشگاه‌های برتر این رشته در کشور، واحدهای درسی، گرایش‌های این رشته و بازارکار آن اطلاعات کسب کنید، حتما تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
دانشگاه‌های برتر رشته‌ی مهندسی شیمی
رتبه‌بندی شانگهای، از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی محسوب می‌شود که دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ چین، نتایج آن را منتشر می‌کند. این رتبه‌بندی که نتایج آن به صورت سالانه، آپدیت و به روز می‌شود، در قالب ۵ حوزه‌ی کلی (مهندسی، علوم پایه، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی) و بر اساس ۵ فاکتور مهم انجام می‌شود که این پنج فاکتور اساسی عبارتند از:
- تعداد تولیدات علمی در هر موضوع دانشگاهی
- تعداد تولیدات علمی در هر حوره در مجلات برتر
- درصد همکاری‌های بین‌المللی در تولید مقالات
- میانگین تاثیر مقالات (استنادات نورمال شده)
- تعداد برندگان جوایز مشهور بین‌المللی
که بر اساس این رتبه‌بندی که شاکله‌ی اصلی آن را، کیفیت و کمیت دستاورهای پژوهشی و اساتید تشکیل می‌دهد، دانشگاه‌های برتر کشور در رشته‌ی مهندسی شیمی که رتبه‌ی کمتر از ۵۰۰ را کسب کرده‌اند، به ترتیب عبارتند از:
- دانشگاه صنعتی امیرکبیر
- دانشگاه تهران
- دانشگاه صنعتی شریف
- دانشگاه علم و صنعت ایران
- دانشگاه صنعتی اصفهان
- دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل
- دانشگاه تبریز
- دانشگاه فردوسی مشهد
- دانشگاه رازی
- دانشگاه صنعتی سهند
- دانشگاه کاشان
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه یاسوج
- دانشگاه بوعلی سینا
- دانشگاه خواجه نصیر طوسی
- دانشگاه سمنان
- دانشگاه شهید باهنر کرمان
واحدهای درسی دوره کارشناسی رشته‌ی مهندسی شیمی
دانشجویان رشته مهندسی شیمی، باید در دوره‌ی کارشناسی، ۱۴۲ واحد را بگذرانند که به طور کلی این ۱۴۲ واحد به صورت زیر تفکیک می‌شود:
- دروس عمومی: ۲۱ واحد
- دروس پایه: ۴۶ واحد
- دروس اصلی: ۵۴ واحد
- دروس تخصصی: ۲۰ واحد
همچنین دانشجویان موظف هستند که دوره کارآموزی را نیز در تابستان سال سوم و یا سال چهارم در موقعیت‌های مورد تایید دانشگاه، که یک دوره‌ی ۳۲۰ ساعته است، بگذرانند.
چارت درسی رشته مهندسی شیمی را می‌توانید در جداول زیر به تفکیک مشاهده کنید.
با توجه به واحدهای درسی رشته مهندسی شیمی، دانش‌آموزانی که علاقمند هستند در این رشته ادامه تحصیل دهند، بهتر است در دروس حسابان یازدهم و دوازدهم و همچنین مباحث ترمودینامیک، چگالی و فشار از فیزیک دهم و دوازدهم تسلط کافی را داشته باشند.
گرایش‌های کارشناسی ارشد رشته‌ی مهندسی شیمی
فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی رشته‌ی مهندسی شیمی، می‌توانند در یکی از این ۸ گرایشی که معرفی می‌کنیم، در مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل دهند (دروس تخصصی و اجباری که برای هر انتخاب هر گرایش باید گذرانده شود، مقابل نام آن گرایش نوشته شده است).
لازم به ذکر است که هر دانشجو، باید حداقل واحدهای ۲ گرایش از ۸ گرایش مشخص شده را در دوره کارشناسی بگذرانند.
- طراحی فرآیندهای صنعت نفت (شبیه‌سازی فرآیند، طراحی فرآیند)
- صنایع غذایی (صنایع غذایی ۱، صنایع غذایی ۲)
- بیوتکنولوژی (مهندسی بیوشیمی، فرآیندهای بیوتکنولوژی)
- صنایع پلیمر (خواص مواد پلیمری، سینتیک و طراحی راکتورهای پلیمریزاسیون، مهندسی پلاستیک و الاستومر)
- صنایع گاز (فرآیندهای گاز، انتقال و توزیع گاز)
- صنایع پتروشیمی (فرآیندهای پتروشیمی، طراحی راکتورهای کاتالیستی)
- صنایع پالایش (فرآیندهای پالایش)
- صنایع شیمیایی معدنی (صنایع معدنی ۱، صنایع معدنی ۲)
مهارت‌ها و نرم‌افزارهای کاربردی در رشته مهندسی شیمی
دانشجویان در دوره‌ی ۴ الی ۵ ساله‌ی کارشناسی خود، علاوه بر گذراندن واحدهای درسی، بهتر است در زمینه‌ی برنامه نویسی و کار با نرم افزارها نیز خود را تقویت کنند. تسلط بر مهارت‌های هفت‌گانه‌ی ICDL و همچنین تسلط به زبان انگلیسی جهت مطالعه‌ی کتاب‌های مرجع به زبان اصلی و مطالعه‌ی مقالات به زبان انگلیسی شرایط را برای پیشرفت در این رشته تسهیل می‌بخشد. از پرکاربردترین نرم افزارهای رشته مهندسی شیمی می‌توان به این نرم‌افزارها اشاره کرد:
- Matlab
- Aspen
- Hysys
- Fluent
- COMSOL Multiphysics
ادامه تحصیل در رشته مهندسی شیمی در دوره تحصیلات تکمیلی
امکان ادامه تحصیل در کلیه‌ی گرایش‌های مهندسی شیمی در دوره تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) وجود دارد. اما با این حال، در داخل کشور، گرایش طراحی فرآیند و فرآیندهای جداسازی، بسیار مورد توجه دانشجویان بوده و پروژه‌های عملیاتی متعددی نیز برای آنها تعریف شده است. در حالی که در خارج از کشور، به دلیل بالا بودن پتانسیل انجام تحقیق و پژوهش در گرایش‌های بیوتکنولوژی، پلیمر، مهندسی محیط زیست و نانو، این رشته‌ها از وضعیت پذیرش بهتری برخوردارند.
بازار کار و آینده‌ی شغلی رشته‌ی مهندسی شیمی
کشور ما به عنوان یکی از غنی‌ترین کشورهای دنیا از نظر منابع نفت و گاز محسوب می‌شود، به همین دلیل برای انجام فعالیت‌هایی مانند استخراج، پالایش، انتقال و تبدیلشان به موادی با ارزش افزوده‌ی بالاتر، نیاز به متخصصین و مهندسین رشته مهندسی شیمی وجود دارد. اگر گرایش صنایع گاز و یا پالایش را در دوره کارشناسی و یا کارشناسی ارشد بگذرانید، می‌توانید در بخش‌های دولتی مشغول به کار شود، چرا که به دلیل ملی بودن صنعت نفت در ایران، زمینه‌ی اشتغال در این زمینه فراهم است. اما با این حال، نهادهای خصوصی و همچنین شرکت‌های مشاوره‌ای و پیمانکاری نیز محل خوبی برای اشتغال این مهندسین به حساب می‌آید. اگر گرایش صنایع غذایی را انتخاب کرده باشید، می‌توانید در تمامی شرکت‌ها و کارخانه‌هایی که مرتبط با صنایع غذایی هست، مشغول به کار شوید. مانند کارخانه‌های قند، کنسرو، روغن، لبنیات، صنایع نوشابه سازی، استخراج اسانس، چای و … فارغ التحصیلان گرایش‌های طراحی فرآیندهای نفت و پتروشیمی رشته مهندسی شیمی نیز همانند گرایش گاز، می‌توانند در بخش‌های دولتی و همچنین نهادهای خصوصی و مشاوره‌ای مشغول به فعالیت شوند. به طور کلی می‌توان بازار کار این رشته را در ایران و با توجه به وضعیت فعلی، نسبتا خوب در نظر گرفت. چرا که گستره‌ی وسیع اطلاعات یک مهندس شیمی، این قابلیت را به وی می‌دهد که با توجه به گرایش انتخابی‌اش، بتواند در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، کارخانه‌های مرتبط با صنایع غذایی، شرکت‌های داروسازی، نیروگاه‌ها و حتی کارخانه‌های سیمان و سرامیک اشتغال داشته باشد.