حتماً می‌دانید که مهم‌ترین درس رشته‌ی علوم تجربی درسی زیست‌شناسی است. از این درس در کنکور ۵۰ سؤال مطرح می‌گردد که عموماً تعداد سؤالات طرح شده از هر پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم تقریباً یکسان است. به همین دلیل دانش‌آموزان باید به مباحث زیست هر سه پایه به یک اندازه توجه داشته باشند. دقت کنید که بهتر است دانش‌آموزان مباحث زیست هر پایه را در همان پایه خوب یاد بگیرند؛ چرا که وارد شدن به پایه‌ی دوازدهم با یک پایه‌ی قوی نه تنها به یادگیری بهتر مباحث دوازدهم کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود دانش‌آموزان عملکرد بهتری در مرور مطالب دو سال گذشته و پاسخ دادن به تست‌های آن‌ها داشته باشند. با توجه به سؤالات درس زیست‌شناسی کنکورهای سراسری سال‌های گذشته می‌توانیم ببینیم که طراحان سؤالات به سمت هر چه بیشتر مفهومی کردن سؤالات می‌روند و در نتیجه دانش‌آموزان دیگر نمی‌توانند با تنها مطالعه‌ی کتاب درسی از پس سؤالات زیست کنککورهای سراسری بربیایند. در این راستا دانش‌آموزان پایه‌ی دهم به مانند دانش‌اموزان پایه‌های یازدهم و دوازدهم، باید از یک کتاب کمک آموزشی مؤثر در کنار کتاب درسی خود استفاده کنند. یک منبع کمک آموزشی خوب باید حداقل چ دارای درسنامه‌های کاربردی، بانک تست کامل و جامع و پاسخنامه‌ی تشریحی مفصل سؤالاتش باشد. کتب متعددی برای درس زیست‌شناسی پایه‌ی دهم در دسترس دانش‌آموزان قرار گرفته است، که انتخاب بهترین کتاب در میان آن‌ها کار چندان ساده‌ای نیست. این متن با هدف آسان‌تر کردن فرایند انتخاب کتاب کمک آموزشی مناسب برای زیست دهم، ۴ کتاب از کامل‌ترین و محبوب‌ترین کتب کمک آموزشی زیست دهم را معرفی، بررسی و مقایسه کرده است. این کتاب‌ها که در واقع کتب مشهورتین و برجسته‌ترین انتشارات کتب کمک درسی کنکوری در کشور هستند، به شرح زیر هستند:
- کتاب زیست‌شناسی دهم میکرو از انتشارات بین‌المللی گاج
- جلد اول کتاب جامع زیست‌شناسی ۱ (دهم) از مجموعه کتب نسل جدید نشر الگو
- کتاب پیمانه‌ای زیست‌شناسی ۱ دهم تجربی از مجموعه کتب آبی انتشارات کانون فرهنگی آموزش قلم چی
- کتاب پرسش‌های چهار گزینه‌ای زیست‌شناسی ۱ پایه‌ی دهم از انتشارات خیلی سبز
بررسی ساختار و ویژگی‌های کلی بهترین منابع زیست دهم
در ابتدا لازم است ذکر کنیم که محتوای هر ۴ کتاب یاد شده شامل درسنامه‌های کامل و مفصل، بانک تست جامع و پاسخنامه‌ی تشریحی است. ساختار دو کتاب گاج و خیلی سبز کاملاً مشابه است. این دو کتاب تک جلدی هستند و مباحث را مطابق کتاب درسی بخش‌بندی کرده‌اند. در این دو کتاب برای هر درس ابتدا درسنامه‌ها ارائه شده است و تست‌های هر مبحث نیز پس از درسنامه‌ی آن مبحث قرار داده شده است. پاسخنامه‌ی تشریحی هر فصل نیز در انتهای همان فصل قرار گرفته است. کتاب قلم چی نیز تک جلدی است. تنها تفاوت ساختاری کتاب قلم چی با دو کتاب مذکور دیگر آن است که به جای قرار دادن پاسخنامه‌ی تشریحی هر فصل در انتهای همان فصل، در کتاب قلم چی پایخنامه‌ی تشریحی تمامی تست‌های کتاب در انتهای کتاب قرار داده شده است. کتاب نشر الگو اما متفاوت‌تر است. این کتاب دارای ۲ جلد است. جلد اول شامل درسنامه‌ها و بانک تست شده و جلد دوم به پاسخنامه‌ی تشریحی سؤالات ارائه شده در جلد اول اختصاص داده شده است. در جلد اول کتاب نشر الگو نیز برای هر درس ابتدا درسنامه‌ها و سپس تست‌های آن درسنامه‌ها ارائه شده است. در انتهای این کتاب نیز پاسخنامه‌ی کلیدی تمامی سؤالات ارائه شده است. در صمن کتاب خیلی سبز نیز دارای پاسخنامه‌ی کلیدی است.
هر چهار کتاب یاد شده به صورت کاملاً رنگی چاپ شده‌اند ولی دقت کنید که کیفیت کاغذهای کتاب گاج در مقایسه با کتب دیگر کمتر است. در کل از نظر ظاهری و زیبایی دو کتاب خیلی سبز و نشر الگو نسبت به دو کتاب دیگر بسیار بهتر عمل کرده‌اند. حجم کتاب‌ها نیز متفاوت است. کتاب قلم چی کمترین حجم و کتاب گاج بیشترین حجم را دارد. حجم کتاب نشر الگو نیز در صورتی که در کنار جلد دومش قرار بگیرد زیاد خواهد شد. جدول زیر نام مؤلفان، تعداد صفحات و تعداد جلدهای این کتب را نشان می‌دهد:
| انتشارات | مؤلفان | تعداد صفحه | تعداد جلد |
| خیلی سبز | دکتر کمیل نصری، دکتر ابوذر نصری، دکتر حسن محمد نشتایی و گروه آموزشی ماز | ۵۲۴ | ۱ |
| گاج | دکتر حمیدرضا زارع | ۶۲۳ | ۱ |
| قلم چی | هیأت مؤلفان با نظارت علمی امیر حسین بهروزی فرد | ۲۷۶ | ۱ |
| نشر الگو | دکتر اشکان هاشمی | ۴۷۶ | ۲ |
بررسی و مقایسه‌ی درسنامه‌های بهترین منابع زیست دهم
درست است که بهترین منابع آموزشی درس زیست‌شناسی همیشه کتب درسی هستند اما با این حال یک درسنامه‌ی خوب می‌تواند مطالب را با انسجام بیشتری به دانش‌آموزان یاد دهد و توجه آن‌ها را به نکات مهم‌تر جلب کند. از آن جا که کتب درسی زیست دارای ریزه‌کاری‌های فراوان هستند، بسیار محتمل است که نکته‌ای از دید دانش‌آموزان پنهان بماند. یک درسنامه‌ی خوب تمامی نکات ریز درشت موجود در کتب درسی را با تأکید لازم ارائه می‌کند. با این توصیف‌ها درسنامه‌ی هر چهار کتاب مورد بحث در این متن، درسنامه‌های خوب و کاملی هستند. فراموش نکنید که هر چقدر هم که درسنامه‌ی یک کتاب کمک آموزشی درس زیست کامل و خودآموز باشد، نباید مطالعه کردن حداقل یکباره‌ی کتاب درسی را فراموش کنید. جدول زیر برخی از ویژگی‌های خوب درسنامه‌ها را عنوان کرده و نشان داده است که کدام کتاب کدام ویژگی را دارد و کدام را ندارد. توجه نمایید که علامت ضربدر در هر خانه از این جدول به معنی آن است که کتاب مذکور ویژگی سطر مربوطه را دارد:
جدول بالا نشان می‌دهد که با در نظر گرفتن ویژگی‌های مذکور در جدول به عنوان فاکتورهای مثبت انتخابی، کتاب نشر الگو بهترین درسنامه را ارائه کرده است. این کتاب یک برتری قابل توجه نسبت به کتب دیگر دارد. در این کتب کدهای QR مختلفی ارائه شده است که دانش‌آموزان با اسکن کردن این کدها به مطالب آنلاین بی‌نظیری همچون درسنامه‌ی درختی، درسنامه‌ی جانوری، فیلم همایش جانوری، فیلم همایش گیاهی، فعالیت‌های کتاب درسی و فایل صوتی توضیح بسیاری از مباحث و همچنین تست‌های نکته‌دار کتاب دسترسی پیدا می‌کنند.
بررسی و مقایسه‌ی تست‌های بهترین منابع زیست دهم
در بانک تست هر کدام از این چهار کتاب تست‌ها به صورت طبقه‌بندی شده بر حسب موضوع ارائه شده‌اند. در کتاب قلم چی تست‌های هر مبحث در پیمانه‌های ده یا بیست تستی ارائه شده‌اند که تعداد پیمانه‌های هر مبحث هم کاملاً مطابق اهمیت و سؤال‌خیز بودن آن مبحث است. در انتهای هر فصل نیز یک پیمانه‌ی ۲۰ تستی از مباحث کل فصل جهت جمع‌بندی هر فصل ارائه شده است. سطح تست‌ها در این کتاب اصلاً مشخص نشده است. در انتهای این کتاب نیز سؤالات کنکور سال ۱۴۰۰ ارائه شده است.
کتاب نشر الگو نیز در انتهای هر فصل ۲ یا ۳ آزمون جامع ارائه کرده است. منابع سؤالات این ازمون‌های جامع متفاوت است. بعضی آزمون‌ها شامل تنها سؤالات کنکوری شده، بعضی کاملاً تألیفی بوده و برخی دیگر تنها سؤالات منتخب آزمون‌های آزمایشی قلم چی را ارائه کرده‌اند. در این کتاب همچنین برای فصول گسترده‌تر تعدادی آزمونک میان‌فصلی نیز ارائه کرده است. تست‌های دشوار هر مبحث در انتهای تست‌های آموزشی همان مبحث و با عنوان «تست‌های ATP» ارائه شده است. تست‌های کنکور سراسری ۱۴۰۰ در این کتاب نیز در بخشی مجزا در انتهای کتاب ارائه شده است.
در کتاب خیلی سبز تست‌های دشوارتر مباحث مشخص نشده است و آزمون‌های جامع فصلی نسز در این کتاب ارائه نشده است. اما مزیت این کتاب ارائه‌ی تست‌های ترکیبی هر فصل در انتهای فصل و ذکر پایه‌ی مبحث ترکیب شده در تست‌ها است. با توجه به محبوبیت رو به افزایش تست‌های ترکیبی در نظر طراحان تست‌های کنکوری سراسری این بخش، بسیار مفید و کاربردی است.
کتاب گاج نیز تست‌های ترکیبی هر فصل را در بخش‌های جداگانه در انتهای هر فصل ارائه کرده است که مزیت بزرگی است. این کتاب همچنین آزمون‌های جامع فصلی برای هر فصل ارائه کرده است. ویژگی خوب دیگر بانک تست این کتاب در نظر گرفتن دانش‌آموزانی که می‌خواهند در زمان محدود به تسلطی نسبی بر روی همه‌ی مطالب برسند، است. این کتاب تست‌های مهم و پرکاربرد هر مبحث را با شماره‌ی آبی رنگ مشخص نموده است که اگر دانش‌آموزی فرصت کافی برای بررسی تمام تست‌های کتاب را نداشته باشد، به بررسی این دسته از تست‌ها اکتفا نماید. در ضمن میزان دشواری تست‌های این کتب در بانک تست مشخص نشده است.
تست‌های این ۴ کتاب از منابع مختلفی انتخاب شده‌اند. به جز کتاب قلم چی که بیشتر شامل سؤالات منتخب آزمون‌های کانون است، در باقی کتب عمده‌ی تست‌ها تألیفی هستند. در جدول زیر منابع تست‌های هر کتاب نوشته شده است. دقت کنید که برای تست‌های غیر تألیفی منبع تست در تمامی این ۴ کتاب نوشته شده است. علاوه بر این، در کتاب قلم چی شماره‌ی صفحه و عنوان بخش از کتاب درسی که تست از آن جا مطرح شده است، نیز نوشته شده است.
جدول زیر این کتاب‌ها را از منظر تعداد تست‌ها مقایسه کرده است. دقت کنید که منظور از سطرهای کنکورها، ارائه‌ی تست‌های این کنکورها در بخشی جداگانه است. این جدول به ما نشان می‌دهد که هر چهار کتاب به اندازه‌ی کافی تست ارائه کرده‌اند و بیشترین و کمترین تعداد تست با اختلاف به ترتیب در کتب نشر الگو و قلم چی ارائه شده است.
بررسی و مقایسه‌ی پاسخنامه‌ی تشریحی بهترین منابع زیست دهم
در خصوص پاسخنامه‌ی تشریحی، لازم است تأکید کنیم که پاسخنامه‌ی تشریحی هر چهار کتاب بسیار کامل و مفصل است. البته پاسخنامه‌ی تشریحی کتاب نشر الگو در جلد دوم این کتاب ارائه شده است و به همین دلیل در این متن تنها در مورد پاسخنامه‌ی تشریحی سه کتاب دیگر بحث کرده‌ایم. جدول زیر نیز ویژگی‌های خوب پاسخنامه‌ها‌ی تشریحی این ۳ کتاب را نشان می‌دهد. علامت ضربدر در هر خانه از جدول بیانگر آن است که کتاب ستون مربوطه دارای ویژگی مذکور در سطر مربوطه است. طبق این جدول به نظر می‌رسد که کتاب گاج کاربردی‌ترین پاسخنامه‌ی تشریحی را در همان جلد بانک تست ارائه نموده است.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
انتخاب کتاب کمک آموزشی مناسب برای درس زیست‌شناسی پایه‌ی دهم به دلیل اهمیت بالای درس زیست برای دانش‌آموزان رشته‌ی تجربی، اهمیت ویژه‌ای دارد. یک کتاب کمک آموزشی مناسب برای زیست دهم باید دارای درسنامه‌های مفصل، بانک تست کامل و جامع و پاسخنامه‌ی تشریحی تحلیلی باشد. در راستای کمک کردن به دانش‌آموزان و دبیران در انتخاب منبع کمک اموزشی مناسب برای درس زیست پایه‌ی دهم، در این متن چهار مورد از کامل‌ترین و محبوب‌ترین منابع آموزش و تست ایندرس معذی و مقایسه شده‌اند. این کتاب‌ها کتاب زیست‌شناسی دهم میکرو از انتشارات بین‌المللی گاج، جلد اول کتاب جامع زیست‌شناسی ۱ (دهم) از مجموعه کتب نسل جدید نشر الگو، کتاب پیمانه‌ای زیست‌شناسی ۱ دهم تجربی از مجموعه کتب آبی انتشارات کانون فرهنگی آموزش قلم چی و کتاب پرسش‌های چهار گزینه‌ای زیست‌شناسی ۱ پایه‌ی دهم از انتشارات خیلی سبز هستند. دقت کنید که هر کدام از این کتاب‌ها به تنهایی منبع کامل و جامعی برای یادگیری و بالا بردن مهارت تست زدن در درس زیست دهم هستند؛ با این حال:
- اگر می‌خواهید تمامی مباحث زیست دهم را در یک کتاب تک جلدی داشته باشید، کتاب نشر الگو مناسب شما نیست زیرا پاسخنامه‌ی تشریحی سؤالات را در جلد دوم ارائه کرده است.
- اگر به دنبال تعداد خیلی بالای تست هستید، کتاب نشر الگو بهترین کتاب برای شما است و بهتر است کتاب قلم چی را انتخاب نکنید.
- اگر ظاهر کتاب، زیبایی و انسجام مطالب در قالب رنگ‌بندی، به خصوص در بخش درسنامه، برای شما مهم است، بهتر است کتاب نشر الگو را خریداری کنید.
- اگر می‌خواهید بیشتر تست‌های شناسنامه‌دار حل کنید تا تست‌های تألیفی، بهتر است کتاب قلم چی را انتخاب نمایید.
- اگر انسجام و کاربردی بودن پاسخنامه‌ی تشریحی کتاب برای شما بسیار مهم است، کتاب گاج انتخاب خوبی برای شما است.
- اگر تأکید زیادی بر روی تست‌های ترکیبی دارید، بهتر است کتب خیلی سبز یا گاج را خریداری نمایید.