بزرگ‌ترین مانع درس خواندن
یکی از بزرگ‌ترین موانع موفقیت دانش‌آموزان، معضل فراموشی است. اگر از دانش‌آموزان دبیرستانی یا کنکوری این سؤال را مطرح کنید که بزرگ‌ترین مانع پیش رویشان در درس خواندن چیست، احتمالاً با یکی از دو پاسخ زیر مواجه می‌شوید: اگر دانش‌آموز خیلی اهل درس خواندن نباشد معمولاً از فشار درسی، سختی شرایط، شکایت از نظام آموزشی، گله از نحوه درس دادن معلم و زیر سؤال بردن کادر مدیریت مدرسه شروع می‌کند. اگر دانش‌آموز درسخوان باشد و به اصطلاح قدیمی‌تر اهل درس و مشق باشد، اغلب می‌گوید مشکل این است که چیزهایی را که مطالعه کرده را پس از مدتی فراموش می‌کند. انگار نه انگار که زمان زیادی را صرف مطالعه و یادگیری آن‌ها کرده است.
روش صحیح درس خواندن به لوازم و عواملی نیاز دارد که لازم است تا هر فرد و مخصوصا دانش‌آموزان آن‌ها را بیاموزند. درس خواندن برای بسیاری از دانش‌آموزان از سخت‌ترین کارهای دنیاست. علت این امر می‌تواند عدم آگاهی آن‌ها از روش‌های صحیح و اصولی مطالعه باشد. در واقع درس خواندن هنری است که ظرافت‌‌های خاص خود را دارد؛ و در صورتی که این ظرافت‌ها به کار گرفته شود، کسب موفقیت امری حتمی و بدیهی است. بسیاری از دانشجویان از همان دوران ابتدایی به دنبال روش‌های صحیح درس خواندن و یادگیری بوده‌اند. از شیوه‌هایی مانند حفظ کردن گرفته تا حبس کردن خود در یک اتاق استفاده می‌کنند تا مطالب را در ذهن خود ذخیره کنند؛ اما گاه متوجه می‌شوند که تمام آنچه خوانده‌اند فراموش کرده و تنها وقت خود را هدر داده‌اند. برای حل این مشکل چه باید کرد؟
ما در ادامه این مقاله چگونگی استفاده از روش‌های موثر را توضیح داده‌ایم تا همه عزیزان بتوانند با استفاده از این نکات و روش‌ها، مطالعه لذت‌بخش‌تر و پر بازده‌تری را تجربه کنند. یکی از شرایط اساسی مطالعه، تمرکز حواس است. معمولاً دانش‌آموزان، والدین یا معلمان از عدم تمرکز حواس دانش‌آموزان گلایه می‌کنند و همین امر باعث ایجاد افت تحصیلی در میان بسیاری از دانش‌آموزان شده است. پس بر آن شدیم تا مطالبی را در جهت رفع این مسئله ارائه دهیم:
- دانش‌آموزان باید قبل از ورود معلم به کلاس، آمادگی روحی و روانی داشته باشند، در غیر این صورت در تمرکز حواسشان اختلال ایجاد می‌شود.
- حدود ۵ دقیقه پیش از شروع درس، دانش‌آموزان باید سکوت را رعایت کرده تا با آرامش ایجاد شده، تمرکز لازم و کافی را به دست آورند.
- والدین می‌بایست فضای خانه را برای دانش‌آموزان به محیطی آرام‌بخش و شادی‌آفرین تبدیل کنند.
شیوه‌های مطالعه
از شیوه‌های مطالعه علمی که بسیاری از صاحب‌نظران به آن معتقد هستند عبارت است از:
- پیش‌خوانی و پس‌خوانی: به این معنا که دانش‌آموزان همیشه یک درس از معلم جلوتر باشند تا آمادگی ذهنی برای یادگیری درس را به دست آورند و پس از یادگیری هر درس توسط معلم، یک بار دیگر به مطالعه و مرور آن بپردازند.
- سؤال کردن: به منظور تثبیت مطالب، دانش‌آموزان می‌بایست همواره خود را در معرض پرسش و پاسخ قرار دهند و به طور مداوم پرسش‌ها را از خود بپرسند.
- نشان‌دار کردن مطالب مهم: بهتر است دانش‌آموزان به هنگام مطالعه هر مطلب، کلمات کلیدی را نشان‌دار کنند تا زمان مرور و جمع‌بندی مطالب، کار راحت‌تری داشته باشند. نکته‌ای که در این زمینه بهتر است مد نظر قرار گیرد این است که مطالبی که نشان‌دار می‌شوند نباید بیش از ۱۰ درصد کل مطلب باشند.
- مرور و تکرار مطالب: به منظور انتقال مطالب از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت لازم است تا مفاهیم به طور مداوم مرور و تمرین شوند.
مقدمات مطالعه
- برای مطالعه با کیفیت می‌بایست یک مکان انتخاب شود و آن مکان تغییر نکند.
- در محیط مطالعه، نباید عواملی که باعث پرت شدن حواس می‌شوند، اعم از کتاب غیر درسی، روزنامه، تلفن همراه، عکس و… وجود داشته باشند.
- محیط مطالعه آرام باشد.
- در حین خستگی و خواب‌آلودگی از مطالعه کردن پرهیز شود.
بهداشت مطالعه
- هوا و نور: کیفیت هوای تنفسی هم از نظر ایجاد نشاط و هم از لحاظ فراهم آوردن موجبات کسالت، از اهمیت بالایی برخوردار است. تنفس در اتاق دربسته که هوا به مقدار کافی در آنجا وجود ندارد، کار درستی نیست.
- جهت تابش نور: نور باید از بالا و با زاویه تقریبی ۴۵ درجه به کتاب و کاغذ بتابد؛ زیرا اگر نور طبق این روال بر متن نتابد، خصوصاً هنگام نگارش باعث ایجاد سایه دست بر روی کاغذ می‌شود که در دید اشکال ایجاد کرده و در نتیجه باعث خستگی چشم‌های فرد می‌شود.
- استفاده از نور غیر مستقیم: بهترین نور برای مطالعه و کار روشنایی معمولی اتاق است که در هوای روشن به وسیله نور غیر مستقیم ایجاد شده باشد.
- فاصله مناسب چشم‌ها با کتاب یا کاغذ: یک چشم سالم از فاصله ۳۰ سانتی‌متری می‌تواند حروف کتاب را تشخیص دهد. اگر از این فاصله قادر به خواندن کلمات نیستید، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
- نوع قلم یا خودکار: بهترین رنگ‌ها برای نوشتن، رنگ آبی و مشکی است که فشار کمتری به چشم وارد می‌کند و مانع خستگی می‌شود. رنگ‌های قرمز و سبز و… دید را مشکل و باعث خستگی چشم‌ها می‌شوند.
- استراحت متناوب چشم‌ها: برای هر ساعت مطالعه یک ربع تا ۲۰ دقیقه استراحت مفید لازم است؛ این استراحت نه تنها برای چشم بلکه برای مغز هم فرصت مناسبی است که یادگیری خود را مرور کند. در زمان استراحت نیز باید به فاصله دور و بدون توجه و دقت نگاه کرد این کار باعث تنوع و تمدد اعصاب نیز می‌شود.
- یکنواخت بودن نور محیط: نورهای محیط خصوصاً اگر در زاویه دید چشم‌های شما هستند باید یکنواخت باشند. یکی از معایب استفاده از چراغ مطالعه این است که تمرکز نور به سطح کتاب و تاریکی نسبی محیط اطراف باعث خستگی زودرس چشم‌ها می‌شود.
- وضع نشستن به هنگام مطالعه: وضع نشستن برای افرادی که زیاد مطالعه می‌کنند بسیار مهم است و نباید به صورت خمیده یا در جهت طرفین مطالعه نمود چون به تدریج باعث تغییر شکل ستون فقرات می‌گردد. ستون فقرات به هنگام مطالعه باید راست باشد. به همین منظور، باید ضمن مطالعه و در وقت‌های استراحت، چشم‌ها و وضع نشستن خود را تغییر داده و مختصری حرکت نمایید تا از رکود خون در پاها جلوگیری شود. مطالعه در حالت دراز کشیدن برای سلامت چشم‌ها و بینایی مناسب نیست؛ چرا که روشنایی کتاب تأمین نمی‌شود و موجب خستگی زودتر می‌شود.
- مطالعه موقع حرکت: مطالعه هنگام راه رفتن به علت تکان حرکت و تغییر دائمی فاصله چشم‌ها با کتاب باعث خستگی و ضعف چشم‌ها می‌شود.
- نور لامپ‌های مهتابی: به علت داشتن نوسان چندان مناسب نیست و بهتر است به جای استفاده از یک منبع نوری، از چند چراغ استفاده نمود. نور نباید نوسان داشته باشد تا روشنایی محل مطالعه یکسان بماند.
- تعیین اوقات و برنامه‌ریزی برای مطالعه: اگر مطالعه در ساعات معینی از شبانه‌روز انجام گیرد، آمادگی ذهنی و بدنی به هنگام مطالعه را می‌کاهد مگر اینکه زمان مطالعه کوتاه‌مدت باشد.
- صرف غذا و مطالعه: بلافاصله پس از صرف غذا نباید به مطالعه پرداخت؛ زیرا به علت شروع فعالیت دستگاه گوارش پس از خوردن غذا و هجوم خون به معده و احشاء داخلی از میزان جریان خون در مغز کاسته می‌شود و آمادگی برای مطالعه کاهش می‌یابد.
- تنفس هنگام مطالعه: انجام حرکات تنفسی متناسب در مطالعه بسیار مهم است. تنفس اگر نامنظم باشد به تدریج باعث کاهش اکسیژن خون و ایجاد حالت خواب‌آلودگی می‌شود و در نتیجه از آمادگی ذهنی برای مطالعه می‌کاهد.
- آرامش فکری: در هنگام مطالعه باید از اشتغالات ذهنی و عصبانیت جلوگیری نمود؛ اضطراب و ناراحتی باعث از بین رفتن تمرکز حواس می‌شود و حافظه کسانی که دارای اضطراب و عصبانیت هستند به طور محسوسی از افراد عادی کمتر است.
- ورزش و مطالعه: یکی از مشکلات اساسی در مطالعات طولانی اختلال در جریان خون است؛ افرادی که در ساعت زیادی در شبانه‌روز به مطالعه می‌پردازند، باید فعالیت و حرکات عضلانی کافی داشته باشند زیرا در افراد با ساعت‌های مطالعاتی بالا، خون بیشتر از همه‌جا در مغز و کاسه سر گردش کرده و اختلالاتی در گردش خونشان به وجود می‌آید.
مهارت‌های لازم برای روش صحیح درس خواندن
شما عزیزان برای این که یک روش صحیح درس خواندن داشته باشید، ابتدا باید چند مهارت مهم و پایه‌ای را بیاموزید تا بازدهی بالایی در روند مطالعه داشته باشید.
مهارت یادداشت‌برداری
یادداشت‌برداری مهارتی است که به درک بهتر مطلب و تکمیل دانسته‌‌ها کمک می‌کند و با جزوه‌نویسی فرق دارد. در واقع یادداشت‌برداری به معنای انتخاب و ثبت نکات کلیدی و مهم است. به وسیله یادداشت‌برداری، علاوه‌بر افزایش قدرت تمرکز، می‌توان جان‌مایه هر مطلب را در چنگ خود حفظ کرد. دانش‌آموزان و داوطلبان کنکوری می‌توانند با استفاده از یادداشت‌برداری، طولانی‌ترین مطالب را در کوتاه‌ترین زمان ممکن مرور و بازیابی کنند.
مهارت خلاصه‌نویسی
خلاصه به معنای مرور مطلبی است که خوانده‌اید. در واقع بیان مجددی از نکات اصلی به زبان خود شما است. یک خلاصه نه تنها باید شامل نکات اصلی باشد، بلکه باید بیان‌کننده روابط میان نکات اصلی هم باشد. خلاصه باید از انسجام مناسبی برخوردار باشد، یعنی ارتباط منطقی بین جمله‌ها وجود داشته باشد و به زبان خود فرد نوشته شود.
مهارت پرسیدن
پرسش‌های شما نشان‌دهنده دقت، ظرافت، نکته‌سنجی و مهارتتان در یادگیری است. پس از سؤال پرسیدن نترسید و به موقع و به جا سؤال بپرسید. با پرسیدن سوالات خود، می‌توانید تمامی ابهامات خود را برطرف کرده و یادگیری ناقص را به یادگیری کامل تبدیل کنید.
اصول مطالعه مؤثر در روش صحیح درس خواندن
برای آن که یک روش صحیح درس خواندن داشته باشید، ابتدا باید اصولی را با دقت اجرا کنید؛ زیرا فقط با رعایت این اصول می‌توانید بهتر بیاموزید و از وقت خود حداکثر استفاده را ببرید. برخی از این اصول عبارت‌اند از:
تعیین هدف
شما باید قبل از مطالعه برای خودتان هدفی را مشخص کنید، به این معنی که این درس را به چه منظوری می‌خواهید مطالعه کنید، آیا فقط نکته‌های اصلی درس را می‌خواهید یا قصد دارید همه مطالب کتاب را بیاموزید.
تعیین مدت زمان مطالعه
باید معلوم کنید چه مقدار زمان می‌خواهید صرف مطالعه کنید. تعیین زمان و مقدار مطالعه به فرد آرامش می‌دهد و این آرامش موجب افزایش میزان یادگیری و سرعت مطالعه می‌شود.
مطالعه فعالانه داشته باشید!
دانش‌آموزی که به منظور یادگیری و به صورت هدف‌دار مطالعه می‌کند، برای یادگیری بهتر باید مطالعه فعال داشته باشد. شما می‌توانید با خلاصه‌برداری، حل تمرین، علامت‌گذاری و گزینش نکته‌های مهم، مطالعه خودتان را فعال کنید.
جدیت داشته باشید و در عین حال به خود استراحت دهید!
وقتی تصمیم به مطالعه می‌گیرید، فوراً شروع کنید و اجازه ندهید افکار مزاحم مانع شما شود. برای داشتن یک مطالعه مفید و به منظور داشتن درک بهتر مطالب باید پس از حدود ۴۵ دقیقه مطالعه به خود استراحت کوتاهی (۱۵ ـ ۱۰ دقیقه) بدهید.
روش‌های صحیح درس خواندن
یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌های صحیح درس خواندن شامل شش مرحله است. این مراحل عبارت‌اند از:
پیش‌خوانی
اگر می‌خواهید مطالب یک کتاب یا فصلی از یک کتاب را یاد بگیرید، ابتدا به سرعت و روزنامه‌وارتمام آن فصل را یک‌بار از مطالعه کرده تا یک برداشت کلی از موضوع‌ها و مفاهیم آن فصل به دست بیاورید. مرحله پیش‌خوانی به شما کمک می‌کند که علاوه بر یک آشنایی مقدماتی با موضوع، نکات اصلی و فرعی را تا حد بسیار زیادی تشخیص دهید.
سؤال کردن
بعد از پشت سر گذاشتن مرحله پیش‌خوانی و آشنایی کلی با مطالب، سعی کنید در رابطه با موضوع مطالعه سؤال‌هایی را طرح کنید. سوال‌گذاری ممکن است وقت شما را بگیرد و کمی مشکل باشد، ولی به طور چشمگیری تمرکز حواس، دقت و سرعت عمل شما را افزایش می‌دهد و موجب سهولت یادگیری شما می‌شود.
خواندن
همه ما وقتی درس می‌خوانیم، منظورمان این است که درس را یاد بگیریم، بفهمیم، حفظ کنیم و به خاطر بسپاریم، برای همین سعی می‌کنیم خط به خط کتاب و جزوه را بخوانیم، حفظ کرده و در ذهن خود تکرار کنیم. در حالی که هدف از مرحله خواندن یادگیری و به خاطر سپردن مطالب نیست. هدف از مرحله خواندن، تنها فهمیدن و انتقال اطلاعات از کتاب به یادداشت است.
تفکر
سعی کنید هنگام خواندن در مورد مطالب و مثال‌ها فکر کنید و از مطالب تصویرسازی ذهنی داشته باشید.
از حفظ گفتن
پس از پشت سر گذاشتن دو مرحله قبل یعنی خواندن و تفکر سعی کنید مطالب مهم آن را برای خودتان بازگو کنید. مطالب مطالعه شده را به زبان خودتان و آن طور که راحت‌تر هستید، بازگو کنید. از حفظ گفتن به شما کمک می‌کند بخش‌هایی را که خوب یاد نگرفته‌اید، تشخیص دهید و آن‌ها را از نو بخوانید.
مرور کردن
وقتی تمام فصل‌‌ها را خواندید، در فاصله‌های مناسب مطالب مطالعه شده را مرور کنید. مهم‌ترین قسمت مطالعه که سبب ثبت اطلاعات در لایه‌های زیرین ذهن می‌شود و جلوی فراموشی را می‌گیرد، مرور کردن است.
روش صحیح درس خواندن و داشتن تمرکز حواس
تمرکز حواس یعنی به حداقل رساندن عوامل حواس‌پرتی. شاید بتوان گفت مطالعه، جدی‌ترین فعالیتی است که تمرکز در آن نقش اساسی و محوری دارد. شاید بارها حین مطالعه متوجه شده‌اید که فقط چشمانتان از روی عادت روی کلمات و خطوط می‌دود، بدون آن که حواستان به آن باشد. این موضوع ممکن است شما را خسته و کسل کرده و وقت زیادی را از شما بگیرد.
افزایش و تقویت تمرکز در روش صحیح درس خواندن
کنترل اضطراب
اضطراب به خودی خود بد نیست. از نظر روان‌شناسی، وجود میزانی از اضطراب برای تحریک انگیزه‌ها لازم است. مشکل زمانی شروع می‌شود که شدت اضطراب افزایش یابد. اضطراب زیاد نه فقط کمکی به یادگیری و موفقیت نمی‌کند، بلکه مانعی برای آن محسوب می‌شود.
تقویت روانی
می‌توانید روش‌هایی را برای تقویت روانی و افزایش روحیه پیدا کنید. روحیه جسارت و جرئت را در خود تقویت کنید، امیدوار و بااراده باشید تا میزان تسلط شما افزایش یابد.
کنترل افکار مزاحم
بین موانع تمرکز حواس، افکار مزاحم نقش مهم‌تری دارند. معمولاً این افکار منشأ ذهنی و درونی دارند که باید از آن دوری کرده و آن‌ها را کنترل کرد. این عوامل شامل یادآوری خاطرات تلخ و شیرین یا غوطه‌ور شدن در تخیلات یا مواردی مثل احساس درد، رنج، غم و غصه، نگرانی، گرسنگی و تشنگی یا سردی و گرمی، ترس، خشم و شادی، سردرد و… است.
نکات مهم در انجام روش‌های صحیح درس خواندن
برخی از شیوه‌ها و نکات مؤثر برای مطالعه که به یادگیری بهتر می‌انجامد عبارت‌اند از:
- پیش از شروع برنامه‌ریزی داشته و مشخص کنید چه مباحثی را می‌خواهید بخوانید.
- سعی کنید در فواصل زمانی کوتاه اما پیوسته درس بخوانید.
- مکان مطالعه و درس خواندن را به صورت متناوب تغییر دهید.
- با صدای بلند بخوانید، گویی برای خود در حال تدریس هستید.
- مطالعه گروهی و انجام تکالیف به صورت گروهی، مثل رفتن به کتابخانه و تبادل نظر در یافتن پاسخ درست در افزایش انگیزه و آمادگی بسیار مؤثر است.
- از فلش کارت‌های مرتبط استفاده کنید.
- از خودتان امتحان بگیرید.
- مبحثی را بر اساس سلیقه حذف نکنید، هر قسمت از درس اهمیت خود را دارد.
- استراحت و خواب کافی را فراموش نکنید.
- خود را غرق جزوه‌ها و منابع درسی متعدد نکنید.