مطلب حاضر درمورد «اریک آرتور بلیک» است؛ نویسنده‌ای که حتما او را با آثار ماندگاری همچون روزهای برمه، دختر کشیش، قلعه‌ی حیوانات و ۱۹۸۴ می‌شناسید! شاید بگویید این‌ها که رمان‌های مشهور جورج اورول هستند؟ باید بگوییم که بله؛ جورج اورول نام مستعار اریک آرتور بلیک، نویسنده‌ی بریتانیایی قرن بیستم میلادی است که امروز می‌خواهیم به بهانه‌ی کتاب «آس و پاس‌ها در پاریس و لندن» بیشتر درموردش صحبت کنیم. کتابی که به اختصار «آس و پاس‌ها» از آن یاد می‌شود و بیشتر با این اسم بر سر زبان‌ها جا افتاده است.
این کتاب، از آن جهت اهمیت دارد که اولا نخستین اثر مشهور اریک آرتور بلیک به حساب می‌آید و ثانیا این نویسنده در اثر حاضر برای اولین بار از نام مستعار خود، یعنی همین جورج اورول استفاده کرده است. پس به نوعی اورول با این کتاب متولد شده است!!! این نویسنده همزمان به القاب مختلفی اعم از داستان‌نویس، روزنامه‌نگار، منتقدِ ادبی و شاعر شناخته می‌شد؛ اما گزیده‌کاری او و مرگ در سن پایین باعث نشد تا نتواند در تمام این حوزه‌ها به خلق شاهکار بپردازد؛ گرچه که تعداد آثار به جامانده از او اندک است. اما آس و پاس‌ها در پاریس و لندن از یک جهت دیگر نیز متمایزترین اثر این نویسنده به شمار می‌آید؛ چرا که اورول در کتاب حاضر، به رئالیستی‌ترین شکل ممکنی که دیده‌اید به بیان دغدغه‌های خودش و مسائل اجتماعی‌ای که می‌خواهد می‌پردازد و دیگر خبری از نمادگرایی‌ها و استعاره‌های کتاب‌هایی همچون قلعه‌ی حیوانات نیست. درواقع او در کتاب حاضر، نقد خودش را به صورت علنی و عینی مطرح می‌کند.
البته قرار نیست با یک کتاب خشک و عاری از جذابیت روبه‌رو باشیم؛ اورول در اثر حاضر نیز مانند آثار مشهورش طنازی می‌کند و جنس طنزی که به کار می‌برد، دقیقا مانند طنزهایی که از او دیده‌ایم، طنز تلخی آمیخته به گروتسک و آیرونی است که ذوق مخاطب را برمی‌انگیزد.
مشخصات کتاب آس و پاس‌ها در پاریس و لندن
آس و پاس‌ها در پاریس و لندن (به انگلیسی: Down and Out in Paris and London) همان‌طور که گفتیم، نام دقیق کتابی است که ما از اینجا به بعد آن را آس و پاس‌ها خطاب خواهیم کرد. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۹۳۳ میلادی توسط نشر ویکتور گونزالس در لندن به انتشار رسید. جالب است بدانید که غالب طرفداران همیشگی و افراطی اورول، نه ۱۹۸۴ و نه قلعه‌ی حیوانات، بلکه این کتاب را به عنوان محبوب‌ترین اثر اورول معرفی می‌کنند.
آس و پاس‌ها کتاب عجیبی است که همزمان در گونه‌های ادبی مستند، گزارش، رمان، خاطره‌نویسی، تک‌نگاری و حتی اتوبیوگرافی قرار می‌گیرد و بنابراین نمی‌توانیم ژانر دقیق آن را مشخص کنیم؛ پس به نوعی با یک اثر پُلی‌ژانر (چندوجهی یا چندزمینه‌ای) روبه‌رو هستیم که می‌تواند با بسیاری از سلیقه‌ها و انتظارات جور در بیاید. گرچه که بسیاری، اعم از منتقدان مجله‌ی گاردین، این اثر را «شرح حال برجسته‌ی [خودنوشت] اورول» معرفی می‌کنند. حتی می‌توانیم پا را از این هم فراتر بگذاریم و مدعی شویم که این مساله در مضمون‌پردازی کتاب حاضر هم وجود دارد؛ به این تفسیر که شاید خیلی از مخاطبان، با هر طبقه‌ی اجتماعی، تفکر و علاقه‌ی ادبی به سراغ این اثر بروند، با آن ارتباط می‌گیرند و همذات‌پنداری خواهند کرد.
آس و پاس‌ها اولین بار در شروع دهه‌ی شصت هجری شمسی و با ترجمه‌ی اکبر تبریزی، (با همین عنوان آس و پاس‌ها) ترجمه شد و از سوی انتشارات کتابخانه‌ی بهجت انتشار یافت. از آن تاریخ تا به حال، ناشران زیادی همچون جامی، مصدق، هنر پارینه و… با همین نام و نام‌های مشابهی اعم از محرومان پاریس و لندن به چاپ آن دست زده‌اند. اما می‌توانیم ادعا کنیم که بهترین نسخه‌ی فارسی از آس و پاس‌ها در پاریس و لندن، متعلق به نشر ماهی است. ناشری که از ترجمه بهمن دارالشفایی، روزنامه‌نگار، مترجم و مستندساز برجسته‌ی معاصر کمک گرفته است و دارالشفایی هم توانسته بنا به ذوق ادبی و البته درکی که از بن‌مایه‌ی کتاب داشته، اثر خوبی را تحویل دهد.
نسخه‌ی نشر ماهی از آس و پاس‌ها مشتمل بر ۲۴۰ صفحه از قطع رقعی است؛ کتابی که از سه بخش کلی، مقدمه مترجم، ۳۸ بخش داستانی و درنهایت نقشه‌ی سفرهای اورول تشکیل شده است. چه‌اینکه باید بدانیم اورول برای نگارش کتاب، بسیاری از نقاط دو کلان‌شهر پاریس و لندن را در مدت را گشت زده است.
موضوع کتاب آس و پاس‌ها
ماجرای کتاب آس و پاس‌ها از آن جایی آغاز می‌شود که اورول بعد از مطالعه‌ی کتاب تهیدستان، اثر جک لندن، آن‌چنان متاثر می‌شود که تصمیم می‌گیرد تا به محله‌های پایین شهر پاریس و لندن برود و چندی را بین طبقات محروم و مهاجر این دو شهر زندگی کند. البته او نمی‌خواهد ژست حضور در بین آنان را بگیرد و واقعا به مسافرخانه‌های پایین شهر می‌رود و برای امرار معاش هم به ظرفشویی در رستوران‌ها و هتل‌های درجه‌چندم می‌پردازد. این بخش از زندگی، شروع کار اورول در شهر پاریس به شمار می‌آید.
بعد از چندی، اورول با یک افسر سابق روسی به نام بوریس آشنا می‌شود و با او دوستی می‌کند؛ کسی که نه تنها به سختی پول درمی‌آورد و زندگی فلاکت‌باری دارد، بلکه از صاحبخانه‌ی یهودی خودش نیز رنج بسیاری را متحمل می‌شود؛ شرح ارتباط این روس با یهودی مذکور، دلیلی است که بسیاری کتاب آس و پاس‌ها را یهودستیزانه بدانند. اورول بعد از مدتی از پاریس به لندن می‌رود و وقتش را با بی‌خانمان‌های انگلیسی می‌گذراند؛ افرادی که حتی برای یافتن بستری جهت خواب شب، مجبورند هر بار از یک نوانخانه به نوانخانه‌ی دیگر بروند. اتفاقاتی که در پی می‌آید و دیالوگ‌های اورول با این بی‌خانمان‌ها اکثریت حضور او در لندن را شکل می‌دهند.
آس و پاس‌ها از جهت عمق گفتگوهای اورول با این افراد، کتاب بسیار بزرگی است؛ این نویسنده می‌خواهد ثابت کند که برخلاف نظر عموم، افراد سطح پایین جامعه و به طور کلی فرودستان، افرادی پست‌فطرت یا بی‌عار نیستند و در بین آنان اشخاص هنرمند و روشنفکر زیادی پیدا می‌شود. البته بعضی از منتقدان معتقدند که نمی‌شود اصل حضور اورول در بین این افراد را زیر سوال برد؛ اما ممکن است که این نویسنده خیلی دقیق و روز به روز به نقل وقایع نپرداخته باشد و شاید از ساختار سفرنامه‌ای خود برای ساخت یک روایت گزارش‌محور استفاده کرده باشد.
سبک کتاب آس و پاس‌ها
نمی‌دانیم که می‌دانید یا نه؛ اما اورول در فضای ادبی خود کشور انگلیس، بیش از آن که به خاطر رمان‌نویسی مورد احترام باشد، به خاطر گزارشگری مورد تحسین و تمجید قرار گرفته است و حتی عنوان برترین وقایع‌نگار تمام اعصار بریتانیا را یدک می‌کشد! همان‌طور که پیشتر هم اشاره داشتیم، اورول در متن آس و پاس‌ها گزارش‌گونه بودن خاصی را تزریق کرده است که نمی‌دانید باید نام رمان را بر آن بگذارید، اتوبیوگرافی خطابش کنید و یا با برچسب تک‌نگاری تحلیلش کنید!
شاید باید موفقیت این اثر را در همین تجربه‌گرایی عینی اورول بدانیم. جایی که او برای نقل ۳۸ بخش کتابش به ۲۵ قسمت از پاریس و لندن سفر می‌کند. درواقع موفقیت بی‌بدیل آس و پاس‌ها مدیون جسارت اورول برای کشف تجربه‌ی زیستی و بیان بی‌پرده‌ی آن است. زیرا اگر احتمالا یک نویسنده‌ی دیگر قرار بود درمورد مساله‌ی فقر و خاصّه بی‌خانمان‌ها کتابی را بنویسد، نمی‌توانست مانند اورول خطر یا ناملایمات چنین کاری را قبول کند و به طبع، نتیجه‌ی کار به دلنشینی، اثرگذاری و صادقانگی حاضر از آب در نمی‌آمد. البته باید مد نظر داشته باشیم که خود اورول هم آن چنان که فکر می‌کنیم، با محله‌های مذکور بیگانه نبوده است. او که در دوران مستعمره بودن هند، در این کشور متولد شده بود، دوران کودکی، نوجوانی و جوانی‌اش را در محله‌های فقیرنشین هندوستان گذراند. او ابتدا در ناتوانی خانواده برای پرداخت خرج مخارج تحصیل خودش فقر را چشید و سپس وقتی به عنوان پلیس در برمه‌ی هندوستان استخدام شد، دغدغه‌های زیادی را در ذهنش نسبت به مردم فرودست و طبقه‌های پایین اجتماعی شکل داد.
اورولی چیست و چرا؟
اگر طرفدار پر و پا قرص اورول هستید، شاید برایتان جالب باشد که سبک او آن‌چنان عمیق و تثبیت شده است که باعث شده تا در ادبیات، مفهومی تحت واژه‌ی «اورولی» (به انگلیسی: Orwellian) ساخته شود. اورولی صفتی است که به صورت عام به حقایق دردناک و تلخ یک جامعه می‌پردازد و اصولا به درد مردم فرودست از جانب سیاست‌های اقشار بالا اطلاق می‌شود. صفت اورولی به صورت موردی به رفتارهایی خاص از رمان‌های اورول، مانند نقض حریم خصوصی مردم فرودست، کنترل زندگی روزمره‌ی آنان به وسیله‌ی تمهیداتی غیر مستقیم، سیاست‌هایی برای فروپاشاندن نهاد خانواده و… به کار می‌رود؛ اما بیش از همه‌ی این‌ها اگر بخواهیم به صورت عام نگاه کنیم، آینده‌ی پادآرمان‌گرایانه‌ی مردم فرودست را نشان می‌دهد.
اورول در آس و پاس‌ها، نمودی از این آینده را به مثابه زمان حال همین مردم درک کرده و نشان می‌دهد؛ پس بدا به حال این آینده…
پس از سویی دیگر اگر بخواهیم آس و پاس‌ها را صاحب امتیازی ویژه بدانیم، باید بگوییم که این اثر اورول، به نوعی پایه‌ای مستحکم برای اورولیِ کتاب‌های بعدی او بوده است و به مثابه خمیر یا ماده‌ی اولیه‌ای است که بعدها بارها و بارها به اشکال گوناگون از آن برای مضمون‌پردازی‌ها، محتواسازی‌ها، فضاسازی‌ها و شخصیت‌پردازی‌هایش استفاده نموده است.