سازمان سنجش آموزش کشور، هر سال در دفترچه‌ی راهنمای انتخاب رشته، رشته‌های پرطرفدار و پرمتقاضی گروه‌های آزمایشی «علوم تجربی»، «علوم ریاضی و فنی» و «علوم انسانی» را منتشر و اعلام می‌کند. طبق دفترچه‌ی راهنمای انتخاب رشته آزمون سراسری سال ۱۴۰۰، این رشته‌های پرطرفدار عبارتند از:
| عناوین رشته‌ها | گروه آزمایشی |
| مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع |
علوم ریاضی و فنی |
| پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی | علوم تجربی |
| حقوق، روانشناسی و حسابداری | علوم انسانی |
در میان رشته‌های گروه «علوم ریاضی و فنی»، رشته‌ی «مهندسی عمران» به چشم می‌خورد. در این رشته، نیروهای متخصصی تربیت می‌شوند که توانایی اجرا و نظارت بر اجرای پروژه‌های گوناگونی اعم از ساختمان‌سازی، سازه‌ها و بناهای آبی، راه سازی، پل سازی، محیط زیست و … را داشته باشند. ماهیت این رشته، بیانگر کاربرد علم در سازندگی، عمران و آبادانی است. یعنی هر آن چیزی که به آبادی یک کشور مربوط می‌شود، مانند: جاده، تونل، برج، سد، دکل‌های مخابراتی، فرودگاه، ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، سیل و آتش‌سوزی و …، در حیطه‌ی کاری مهندسین عمران قرار می‌گیرد. هنگامی که یک پروژه‌ی عمرانی شروع شود، حضور یک مهندس عمران ضروری و الزامی است. چرا که باید علاوه بر رعایت جنبه‌های فنی و اجرایی آن پروژه، جنبه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی نیز در نظر گرفته شود. اگر بخواهیم نگاهی به تاریخچه‌ی این رشته بیندازیم، لازم است بگوییم که این رشته، از نخستین رشته‌هایی است که در سال ۱۲۳۱، همزمان با تاسیس دارالفنون و آغاز دوره‌ی جدید تحصیلات دانشگاهی در ایران، دایر شد. خوب است در اینجا به یکی از اشتباهاتی رایجی که بین دانش‌آموزان درباره‌ی رشته‌ی مهندسی عمران و معماری وجود دارد نیز، اشاره‌ای داشته باشیم. این دو رشته با یکدیگر تفاوت دارند و این تفاوت را می‌توان به این صورت تشریح کرد که رشته‌ی معماری، به بحث زیبایی‌شناسی یک سازه و هندسه‌ی فضایی مربوط می‌شود و بیشتر جنبه‌ی هنری دارد و می‌توان آن را طراحی توأم با حس هنری دانست. در حالی که رشته‌ی مهندسی عمران، سازوکار محاسباتی دارد و به طور کلی، میزان فشار وارده از جانب بارها بر روی اعضای یک سازه را مورد بررسی قرار می‌دهد و در مجموع می‌توان گفت که مهندس عمران، طرحی که یک مهندس معمار با ذائقه‌ی هنری خود طراحی کرده است را، پیاده‌سازی می‌کند و به سرانجام می‌رساند.
ظرفیت پذیرش و دانشگاه‌های برتر رشته‌ی مهندسی عمران
بدیهی است که با توجه به پرطرفداربودن این رشته در میان داوطلبان کنکور ریاضی، برای ورود به این رشته در بهترین دانشگاه‌ها، نیاز است که رتبه‌ی خوبی در کنکور کسب کرده باشید. با توجه به آخرین رتبه‌بندی انجام شده بر اساس رنکینگ جهانی QS ، موسسه تکنولوژی ماساچوست که با نام MIT شناخته می‌شود، در صدر جدول دانشگاه‌های این رشته در سراسر دنیا قرار گرفته است. همچنین بر اساس رتبه‌بندی ISC، رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران در رشته‌ی مهندسی عمران به ترتیب زیر اعلام شده است:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه صنعتی امیرکبیر
- دانشگاه صنعتی شریف
- دانشگاه علم و صنعت ایران
- دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه صنعتی اصفهان
- دانشگاه تبریز
- دانشگاه شیراز
- دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل
رشته‌ی مهندسی عمران برای چه کسانی مناسب است؟
دانش‌آموزان در سال دوازدهم که در تب و تاب کنکور هستند، یکی از چالش‌های بزرگی که با آن روبرو می‌شوند، این است که در دانشگاه، قرار است چه رشته‌ای را انتخاب کنند. اگر در دروس ریاضیات، کامپیوتر و به طور کلی در علوم مهندسی وضعیت مناسبی دارید و به فعالیت‌هایی که در حوزه‌ی نوسازی، عمران و سازندگی هستند، علاقمندید، می‌توانید این رشته را در لیست رشته‌های انتخابی خود قرار دهید. در مجموع می‌توان گفت که با توجه به کیفیت و کمیت دروس ارائه شده در این رشته، داوطلبان باید از توان و دانش علمی مناسبی در زمینه‌های ریاضی و فیزیک برخوردار باشند تا در فهم دروس پایه به مشکل نخورند و بتوانند دروس تخصصی و فنی را به خوبی فرا بگیرند.
واحدهای درسی رشته‌ی مهندسی عمران در مقطع کارشناسی
رشته‌ی عمران همانند دیگر رشته‌های مهندسی، شامل دروس عمومی، علوم پایه، تخصصی اجباری و تخصصی اختیاری است. با توجه به اینکه اکثر خوانندگان این مقاله، داوطلبان کنکوری هستند، در اینجا جهت جلوگیری از طولانی شدن بحث، به ذکر دروس مهم هر یک از این گروه‌ها اشاره خواهیم کرد تا بتوانید با دید آگاهانه‌تری نسبت به انتخاب این رشته اقدام نمایید. دروس عمومی در بین تمامی رشته‌های فنی و مهندسی یکسان است. عناوین این دروس عبارتند از: فارسی عمومی، زبان انگلیسی عمومی، دانش خانواده، تربیت بدنی، انقلاب اسلامی و …
دروس علوم پایه نیز عبارتند از: ریاضی ۱، ریاضی ۲، فیزیک ۱، فیزیک ۲، معادلات دیفرانسیل، ریاضی مهندسی، محاسبات عددی، برنامه‌نویسی، نقشه‌کشی ساختمان و … دروس تخصصی‌ای که دانشجویان مقطع کارشناسی رشته‌ی مهندسی عمران باید بگذرانند و با عنوان دروس تخصصی اجباری شناخته می‌شوند، عبارتند از: استاتیک، دینامیک، مکانیک سیالات، نقشه برداری و عملیات، آمار و احتمالات، تکنولوژی بتن، یازه‌های بتنی، سازه‌های فولادی، هیدرولیک، مهندسی آب و فاضلاب و … دروس تخصصی اختیاری نیز عبارتند از: درآمدی بر مهندسی عمران، اخلاق مهندسی، مدیریت پروژه، مهندسی منابع آب، زبان تخصصی و …
در مجموع تعداد کل واحدهایی که دانشجویان مقطع کارشناسی رشته‌ی مهندسی عمران باید بگذرانند و پاس کنند، چیزی بین ۱۴۰ الی ۱۴۴ واحد است.
گرایش‌های رشته‌ی مهندسی عمران در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری
vمقطع کارشناسی
رشته‌ی عمران در مقطع لیسانس (کارشناسی)، به ۳ گرایش عمران- عمران، عمران- نقشه‌برداری و عمران- آب تقسیم می‌شود که ماهیت هر کدام به شرح زیر است:
- گرایش عمران- عمران: این گرایش که نسبت به ۳ گرایش دیگر این رشته در مقطع کارشناسی، جامع‌تر و وسیع‌تر است، مباحثی مانند سازه، خاک و پی، راه و ترابری و هیدرولیک را مورد بررسی قرار می‌دهد.
- گرایش عمران- نقشه‌برداری: این گرایش، جزئی‌تر از دو گرایش دیگر است و صرفا به مباحث مربوط به نقشه‌برداری با هدف تعیین پستی و بلندی‌های یک منطقه قبل از شروع عملیات ساخت و ساز می‌پردازد. این کار بیشتر برای سازه‌های بزرگ مانند تونل‌ها، سدها و … انجام می‌شود و به همین دلیل، عملیات میدانی و صحرایی زیادی در این رشته وجود دارد.
- گرایش عمران- آب: در این گرایش، مطالعه‌ی مباحث مرتبط با آب، منابع آبی، رودخانه‌ها، سدها و کانال‌های آبیاری انجام می‌گیرد.
vمقطع کارشناسی ارشد
گرایش‌های رشته‌ی مهندسی عمران در مقطع کارشناسی ارشد به صورت زیر است:
- سازه: این گرایش که بیشترین ظرفیت پذیرش را نسبت به سایر گرایش‌ها از آن خود کرده است، با هدف تحلیل رفتار اجزای تشکیل‌دهنده‌ی یک سازه و مدلسازی المان‌ها تحت بارهای استاتیکی موجود ارائه می‌شود. از پرکاربردترین نرم‌افزارهای مورد استفاده در این گرایش، می‌توان به Sap و Safe اشاره کرد.
- ژئو تکنیک (مهندسی خاک و پی): در این گرایش، رفتار خاک تحت فشار وارده از جانب سازه‌های گوناگون مانند ظرفیت باربری خاک زیر پی و نشست فونداسیون‌ها مطالعه می‌شود.
- سازه‌های هیدرولیکی: این گرایش، ترکیبی از گرایش‌های سازه و آب است.
- راه و ترابری: در این گرایش به موضوع طراحی هندسی راه و راه‌آهن، اجرا و روسازی راه و جاده‌ها پرداخته می‌شود. لازم به ذکر است که عملیات میدانی این گرایش نیز، مانند گرایش نقشه‌برداری زیاد است.
- مهندسی زلزله: در این گرایش، نیروهای خارجی وارده به سازه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مانند نیروی باد و نیروی زلزله.
گرایش‌های پرطرفدار را به صورت مختصر توضیح دادیم، حال برای جلوگیری از طولانی شدن مقاله، به ذکر عنوان سایر گرایش‌های این رشته بسنده می‌کنیم. لذا می‌توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر، نسبت به جستجو و تحقیق درباره‌ی ماهیت هر یک از این گرایش‌ها، اقدام نمایید.
- مهندسی و مدیریت منابع آب
- سازه‌های دریایی
- مهندسی آب و فاضلاب
- مهندسی برنامه‌ریزی حمل و نقل
- مهندسی محیط زیست
- مهندسی مدیریت ساخت
آینده‌ی شغلی یک مهندس عمران
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان مهندس مشاور در شرکت‌های مختلف مشغول به کار شوند. وطیفه‌ی این مهندسین مشاور، انجام محاسبات، طراحی و نظارت بر نحوه‌ی اجرای پروژه‌های ساختمانی است. همچنین این فارغ‌التحصیلان می‌توانند در وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی و همچنین جهاد سازندگی، استخدام و مشغول به کار شوند. البته اگر قصد دارید که وضعیت خیلی خوبی را در بازار کار این رشته برای خود رقم بزنید، باید به این نکته دقت داشته باشید که با توجه به این که رشته‌ی مهندسی عمران، یک رشته‌ی کاربردی و اجرایی است، نمی‌توانید صرفا با کسب نمره‌ی خوب در دروس دانشگاهی، به موقعیت‌های مناسب در این رشته برسید. بلکه باید علاوه بر یادگیری و مطالعه‌ی تئوری‌ها و اصول نظری مربوطه، به یادگیری نرم‌افزارهای تخصصی این رشته نیز بپردازید و سعی کنید که برنامه‌تان را جوری جلو ببرید که شرایط را برای حضور در پروژه‌های عمرانی به صورت کارآموز فراهم کنید. همان‌طور که گفته شد، یادگیری و استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی در این رشته، از اهمیت بالایی برخوردار است. از نرم افزارهای مهم و پرکاربرد در رشته‌ی مهندسی عمران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- AutoCAD
- Safe
- AutoCAD Civil
- ETabs
- Revit
- Sap
علاوه بر وزارت راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی، می‌توانید در سایر وزارتخانه‌ها مانند وزارت نیرو، نفت، صنایع و همچنین شهرداری‌ها، سازمان نقشه‌برداری، سازمان میراث فرهنگی و … نیز مشغول به کار شوید. اگر هم علاقمند هستید که کارآفرینی کنید (به عبارتی خودتان رئیس خودتان باشید و یک مجموعه را از صفر بنا کنید و گسترش دهید)، این امکان در بازار کار این رشته فراهم است. شما می‌توانید با تاسیس یک دفتر کوچک، در زمینه‌های مختلفی مانند طراحی، محاسبات و … فعالیت کنید. همچنین می‌توانید در قالب شرکت‌های دانش بنیان، در زمینه‌ی تولید و بهبود نرم‌افزارهای تخصصی در حوزه‌ی عمران، ارائه‌ی سیستم‌های مدرن و جدید مانند سیستم‌های مربوط به پایش سلامت و ایمنی سازه و … کارآفرینی کنید.